Αυλαία, ασύστατοι! Αιμορραγούν ως και οι πέτρες, σ’ αυτόν τον άνυδρο καιρό! ΑΥΛΑΙΑ (Γ. Μπλάνας, Στασιωτικό 53o)

17/5/09

Ομάρ Καγιάμ: Μετρώντας τ΄ άστρα

Μελετώντας αριθμούς
Ο Ομάρ Καγιάμ υπήρξε σπουδαίος μαθηματικός, αστρονόμος, φιλόσοφος και πάνω απ΄ όλα ποιητής ο οποίος αναγνωρίζεται μέχρι σήμερα ως ένας από τους σημαντικότερους πολυμαθείς του Μεσαίωνα. Γεννήθηκε στην ιρανική πόλη Nishapur στις 18 Μαΐου 1048 από πατέρα για τον οποίο υπάρχει η πληροφορία πως είχε απαρνηθεί το Ζωροαστρισμό ασπαζόμενος τον Ισλαμισμό (Σουνίτες). Με βάση την εκδοχή αυτή ο Καγιάμ ήταν πρώτη γενιά Μουσουλμάνος.

Τα παιδικά χρόνια του τα έζησε στην πόλη Balkh (σημερινό Αφγανιστάν) μελετώντας με σπουδαίους δασκάλους της εποχής. Σε αντίθεση με τους συμμαθητές και φίλους του που στόχευαν σε αξιώματα ο ίδιος επιθυμούσε ησυχαστήρια όπου θα μπορούσαν οι άνθρωποι να μαθαίνουν και να προσεύχονται. Πολύ σύντομα έγινε διάσημος λόγω της ενασχόλησής του με τα μαθηματικά και ειδικότερα με την Άλγεβρα. Αξίζει να αναφερθεί ότι ο Ομάρ Καγιάμ είναι εμπνευστής του πασίγνωστου συμβολισμού (x) προκειμένου για την επίλυση εξισώσεων. Ο ίδιος το αποκαλούσε shiy (χι) που σημαίνει «κάτι» στην αραβική γλώσσα. Αργότερα μεταφράσθηκε στην ισπανική ως xay και από κει κατέλαβε όλο τον πλανήτη ως x. Ο άγνωστος x.

Σοβαρός μελετητής άνοιξε νέους ορίζοντες στα Μαθηματικά γεγονός που αποδεικνύεται από τις διαπιστώσεις του σχετικά με τη δυνατότητα ανάπτυξης ακόμη και μη Ευκλείδειας Γεωμετρίας. Εκείνη την εποχή, ασφαλώς, η άποψη αυτή ήταν εξαιρετικά πρωτοποριακή. Το ίδιο και οι προτάσεις του για την λύση διωνύμων και τριωνύμων που όπως είναι αναπτυγμένες -στη βάση της φιλοσοφίας των Μαθηματικών- αξίζουν μελέτης, τουλάχιστον από εκείνους που αγαπούν τους αριθμούς.

Όπως οι περισσότεροι Μαθηματικοί της εποχής, ο Καγιάμ ασχολήθηκε με την αστρονομία. Συνεργαζόμενος με άλλους επιστήμονες και έχοντας διαμορφώσει έναν κατάλληλο χώρο παρατήρησης διαπίστωσε ότι η διάρκεια του έτους είναι 365, 24219858156 ημέρες. Κάτι που μερικούς αιώνες αργότερα υιοθετήθηκε από την Ευρώπη με την εφαρμογή του Γρηγοριανού Ημερολογίου, το οποίο ωστόσο χάνει μία ημέρα κάθε 3.300 χρόνια ενώ εκείνο που πρότεινε ο Καγιάμ (με 6 δεκαδικά ψηφία) χάνει μία ημέρα κάθε 5.500 χρόνια.

Στο πλαίσιο της μελέτης του και με δεδομένο τον σεβασμό που του είχαν, διαμόρφωσε το περσικό ημερολόγιο (Jalali) που τέθηκε σε ισχύ στις 15 Μαρτίου 1079 και διατηρήθηκε μέχρι τον 20ο αιώνα. Σήμερα εφαρμόζεται μόνο στο Αφγανιστάν. Το ημερολόγιο αυτό όπως αναφέρθηκε είναι ακριβέστερο του Γρηγοριανού και στηρίζεται στα ινδουιστικά καλεντάρια που δημιουργήθηκαν στη βάση της πραγματικής περιστροφής του ήλιου, με τους μήνες να έχουν από 29 έως 32 ημέρες. Ο ημερολογιακός χάρτης του Καγιάμ είναι περίφημος στον Ισλαμικό κόσμο μέχρι τις μέρες μας. Αναφέρεται επίσης, ότι είχε αντικρούσει την κρατούσα άποψη της εποχής που ήθελε το Σύμπαν να περιστρέφεται γύρω από τη Γη αποδεικνύοντας, μάλιστα, ότι η Γη περιστρέφεται σε άξονα. Οι απόψεις του έγιναν αντικείμενο μελέτης από τους Ευρωπαίους κατά την Αναγέννηση.

Παρόλο που ο Καγιάμ είχε μελετήσει δίπλα σε μουσουλμάνους δεν φαίνεται να τον απασχολούσε η θρησκεία. Αντίθετα,  ασπαζόταν την άποψη: «Απολαύστε το κρασί και τις γυναίκες και μην φοβάστε. Ο θεός έχει συμπόνια». Σχεδόν σίγουρο είναι, επίσης, ότι είχε αντιρρήσεις για την αντίληψη ότι κάθε φαινόμενο είναι αποτέλεσμα θεϊκής παρέμβασης. Ακόμη, δεν πίστευε στη μετά θάνατο ζωή, στη μέρα της κρίσης και σε όσα, κατά κανόνα, υποστηρίζουν οι θρησκείες. Αντ΄ αυτού αγωνίστηκε σε όλη τη ζωή του να αποδείξει επιστημονικά κάθε τι που μας περιβάλλει και μας συμβαίνει. Αυτές οι απόψεις τον έφεραν πολλές φορές αντιμέτωπο με το Ισλάμ. Ωστόσο εκείνος δεν υπέκυψε, προβάλλοντας  και την άποψη περί απαραίτητης γνώσης της Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας. Βέβαια εδώ θα πρέπει να υπογραμμισθεί ότι ο Καγιάμ δεν αποδεχόταν τον αριστοτελικό χαρακτηρισμό «φιλόσοφος», για τον εαυτό του μια και υποστήριζε ότι ήθελε απλά να μάθει ποιος είναι.

Ο Ομάρ Καγιάμ, όμως, υπήρξε πάνω απ΄ όλα ποιητής. Ένας μεγάλος ποιητής που ήξερε να κοιτάζει τ' αστέρια με έναν διαφορετικό τρόπο, που ήξερε ότι η αγάπη δεν ήταν θεού έργο αλλά ανθρώπινη. Για τους ανθρώπους έγραψε και για τη φύση. Πάντα με απαράμιλλη λυρικότητα. Ο δημιουργός των περίφημων τετράστιχων «Ρουμπαγιάτ» έγινε γνωστός στην Ευρώπη, ως ποιητής, από τον Άγγλο ποιητή Έντουαρντ Φιτζέραλντ, που τα μετάφρασε και τα δημοσίευσε το 1859. Από τα 600 μικρά ποιήματα μόνο τα 150 έχουν βεβαιωθεί ότι αποτελούν δικό του έργο.

Αυτός ο φιλόσοφος του κόσμου πέθανε το 1123 κατά την αγγλική Wikipedia, ενώ αναφέρονται περισσότερες ημερομηνίες, όλες όμως γύρω από τη συγκεκριμένη. Τάφηκε στην Nishapur όπου έζησε τα περισσότερα χρόνια της ζωής του. Το Μαυσωλείο του, αποτελώντας ένα αριστούργημα ιρανικής τέχνης, το επισκέπτονται χιλιάδες άνθρωποι.

Και για το τέλος επιλεγμένα Ρουμπαγιάτ, χαρισμένα εξαιρετικά.

Σα να 'τανε φτιαγμένος για το κέφι σου ο κόσμος ζήσε,
λες και τον χουνε ξομπλιάσει για την αφεντιά σου μόνο.
Μα μην το λησμονάς πώς δεν εισ' άλλο από μια χούφτα χιόνι
στην αμμουδιά στρωμένο μια δύο μέρες, που θα λιώσει.

.
Σύννεφο τις κακοκεφιάς να μην αφήνεις να σε σκιάζει
κι ας μη χαθούν οι μέρες σου σ' αναίτιας λύπης την ομίχλη.
Μην απαρνιέσαι το λιβάδι, το φιλί, το ερωτικό τραγούδι
μέχρι με τον πηλό να ζυμωθεί, μια μέρα, ο πηλός σου.
.Έσφιξ' αχόρταγα τα χείλια μου ρωτώντας το ποτήρι
μη θα μπορούσα τάχα να γυρέψω τ' άγουρά μου χρόνια.
Και κείνο μουρμουρίζει σφίγγοντας τα χείλια στα δικά μου:
«Πιες άλλη μια γουλιά. Δέν έχει γυρισμό αυτός ο δρόμος».

.Αυτός ο θόλος, π' όλοι ζούμε κάτωθέ του ζαλισμένοι,
είναι του Αλλάχ το μαγικό το θέατρο σκιών, ας πούμε.
Λυχνάρι του ο ήλιος και πλατύ λευκό πανί του ο κόσμος
κι αμέτρητες φιγούρες πίσω του σκοτεινές, που παραδέρνουν.

. Τη μέρα την αυριανή, φωνή καμιά δε σου την τάζει.
Γι' αυτό φεγγάρι μου θνητό με την ψυχή σου γλέντα,
αδειάζοντας στη φωτοφεγγαριά.
Μπορεί ένα μεσονύχτι
να ψάχνει το φεγγάρι να μας βρει και να 'μαστε φευγάτοι.
.
Πηγές
Omar Khayyám, web
Omar Khayyám, Wikipedia
Ρουμπαγιάτ, μετφ. Αργύρης Ευστρατιάδης, Αθήνα: εκδ. Ηριδανός.