Αυλαία, ασύστατοι! Αιμορραγούν ως και οι πέτρες, σ’ αυτόν τον άνυδρο καιρό! ΑΥΛΑΙΑ (Γ. Μπλάνας, Στασιωτικό 53o)

10/7/09

Καρλ Ορφ

Ο Καρλ Ορφ υπήρξε ένας σπουδαίος Γερμανός μουσουργός ο άνθρωπος που μας χάρισε μελοποιημένα τα περίφημα μεσαιωνικά ποιήματα Κάρμινα Μπουράνα. Κάθε φορά που τα ακούω καταλήγω ότι είναι το σημαντικότερο έργο του Πα.Σο.Κ. για τη χώρα. Όλοι σχεδόν οι Έλληνες πολίτες γνώρισαν και απόλαυσαν αυτή τη θεσπέσια μουσική με την ευκαιρία των εκδηλώσεών του. Εξάλλου την ίδια εκτίμησηνιώθω και για διάφορα προϊόντα όπως το Άζαξ που έκανε γνωστή την Κάρμεν, τα μακαρόνια Μίσκο με τις Εποχές του Βιβάλντι και άλλα. Επίσης σκέφτομαι, συχνά, ότι αν το Πα.Σο.Κ. ασχολιόταν με το ίδιο μεράκι και με άλλα ζητήματα ίσως σήμερα, λέμε τώρα, να γνωρίζαμε και να απολαμβάναμε γενικότερα.

Αλλά ας επιστρέψουμε στον συνθέτη και παιδαγωγό που γεννήθηκε σαν σήμερα, 10 Ιουλίου 1895, στο Μόναχο από Βαυαρούς γονείς. Σπούδασε στη Μουσική Ακαδημία της πόλης του, μέχρι το 1914 οπότε ξέσπασε ο πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος και κλήθηκε να υπηρετήσει. Εκεί κινδύνευσε να χάσει τη ζωή του όταν καταπλακώθηκε σε ένα χαράκωμα, τραυματιζόμενος πολύ σοβαρά. Μετά το τέλος του πολέμου εργάσθηκε σε διάφορες Όπερες στο Μανχάιμ και στο Ντάρμσταντ και στη συνέχεια επέστρεψε στο Μόναχο ώστε να συνεχίσει τις μουσικές σπουδές του.

Από το 1925 μέχρι το τέλος της ζωής του, ως συνιδρυτής, με την Dorothee Günther, της ομώνυμης σχολής, ο Καρλ Ορφ ήταν επικεφαλής ενός τμήματος μουσικής, κίνησης και χορού όπου εργάστηκε με αρχάριους στη μουσική. Η εμπειρία αυτή του έδωσε την ευκαιρία να αναπτύξει εκπαιδευτικές μεθόδους οι οποίες εφαρμόζονται μέχρι σήμερα. Το σύστημα επιτρέπει σε κάθε άτομο να εκφραστεί με νότες με τη χρήση στοιχειωδών κρουστών οργάνων. Η μέθοδός του άρχισε να ερφαρμόζεται στη Γερμανία από το 1931 ενώ η σχολή τους έκλεισε στο πόλεμο και ως κτίριο καταστράφηκε από τους βομβαρδισμούς το 1944.

Το όνομα του συνθέτη συχνά συνδέεται με τον Ναζισμό αν και ο ισχυρισμός αυτός, τυπικά, δεν έχει επιβεβαιωθεί. Γεγονός πάντως είναι ότι τα Κάρμινα Μπουράνα ήταν εξαιρετικά δημοφιλή στη Χιτλερική Γερμανία. Άλλωστε η πρώτη τους παρουσίαση έγινε το 1937 και έκτοτε ακολούθησαν πολλές παραστάσεις. Επίσης η σύνθεση με τους ασυνήθιστους ρυθμούς κατηγορήθηκε και ως ρατσιστική. Ο Καρλ Ορφ υπήρξε ένας από τους λίγους συνθέτες που απάντησαν στην πρόσκληση του ναζιστικού καθεστώτος για την σύνθεση επί του «Ονείρου της Θερινής Νυκτός», αφού το αριστούργημα του Εβραίου Μέντελσον είχε απαγορευθεί. Ενώ άλλοι συνθέτες αρνήθηκαν ο Καρλ Ορφ, που δέχτηκε την πρόταση, «αθωώνεται» καθώς είχε ήδη ασχοληθεί με τη σύνθεση αυτή όταν ακόμη οι ναζιστές ήταν εκτός πολιτικής σκηνής στη Γερμανία (1917-1927).

Ο Καρλ Ορφ ήταν προσωπικός φίλος του καθηγητή φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο του Μονάχου Κουρτ Χούμπερ, ενός από τους ιδρυτές της αντιστασιακής, ανθρωπιστικής, αντιμιλιταριστικής οργάνωσης «Λευκό Ρόδο», που υποστήριζε τον συνθέτη στα λιμπρέτα. Η οργάνωση αυτή έδρασε το διάστημα 1942-1943 προσπαθώντας να αφυπνίσει τον Γερμανικό λαό για τα εγκλήματα του Χίτλερ κατά της ανθρωπότητας. Όταν τα μέλη του κεντρικού πυρήνα έπεσαν στα χέρια των Ναζί η γυναίκα του Χούμπερ παρακάλεσε τον Ορφ να χρησιμοποιήσει την επιρροή που διέθετε για να γλιτώσει το θάνατο ο άντρας της και φίλος του. Εκείνος όμως της απάντησε όταν αν γνωστοποιηθεί η φιλία τους θα ήταν και ο ίδιος χαμένος. Έτσι ο Χούμπερ απαγχονίστηκε δημόσια, μαζί με τους φοιτητές μέλη της οργάνωσης, τον Ιούλιο του 1943 και ο Καρλ Ορφ έζησε με τις ενοχές του. Ενοχές που γνωστοποίησε αργότερα σε επιστολή συγγνώμης προς τον Χούμπερ.

.

.
Μετά τη λήξη του πολέμου ο Ορφ κλήθηκε να αντιμετωπίσει την υποψία ενδεχόμενης συνεργασίας με τους Ναζί, κατάσταση που είχε στο επίκεντρο και πάλι τα Κάρμινα Μπουράνα. Η πιθανότητα αυτή έγινε ορατή στον πλαίσιο της εξάλειψης κάθε ίχνους από τον ναζισμό (Denazification) που συμφωνήθηκε μεταξύ των συμμάχων στο Πότσδαμ. Η αποκαθήλωση του εθνκοσοσιαλισμού ανατέθηκε τότε σε Γερμανούς και Αυστριακούς αντιστασιακούς που είχαν πολεμήσει στο πλευρό των συμμάχων κατά του Χίτλερ, σε συνεργασία με Αμερικανούς. Τελικά ο Καρλ Ορφ αρνήθηκε οποιαδήποτε σχέση με τους Ναζί όχι μόνο αποκρύπτοντας την υπόθεση Χούμπερ αλλά ισχυριζόμενος ότι ήταν και ο ίδιος μέλος της οργάνωσης «Λευκό Ρόδο». Εξακολουθώντας να ασχολείται με τη μουσική του, οι τύψεις -που τον καταδίωκαν μέχρι το τέλος της ζωής του, τον έκαναν να γράψει την παραπάνω αναφερόμενη επιστολή. Ίσως οι τύψεις αυτές σε συνδυασμό με την επιστολή στον εκτελεσμένο φίλο του να αναδεικνύουν και την πραγματική αιτία της συμπεριφοράς του: τον φόβο για τη ζωή του και ειδικότερα για την άνετη ζωή που του είχαν εξασφαλίσει τα Κάρμινα Μπουράνα, καθώς πριν από αυτά ήταν απένταρος.

Κάρμινα Μπουράνα αποτελούν συλλογή ποιημάτων περισσότερων από 1.000, τον αριθμό, τα οποία προσδιορίζεται ότι γράφηκαν στις αρχές του 13ου αιώνα κυρίως στη λατινική, ως κυρίαρχη γλώσσα της εποχής, και ορισμένα από αυτά σε μεσαία γερμανικά και αρχαία γαλλικά, όλα σε δημώδη και ελευθεριάζουσα μορφή. Το εξαιρετικά ενδιαφέρον στοιχείο τους είναι ότι οι ποιητές ήταν δόκιμοι κληρικοί που χλεύαζαν την παπική εκκλησία ενώ το περιεχόμενό τους είναι θρησκευτικό, σατιρικό, ερωτικό, γλεντζέδικο και παιχνιδάρικο. Η συλλογή φυλάσσεται στην Κρατική Βιβλιοθήκη του Μονάχου ενώ σε νεότερα χειρόγραφα διαπιστώθηκαν μουσικά σημεία, ένδειξη ότι υπήρχε μελωδία, ειδικότερα σε θρησκευτικά και ερωτικά ποιήματα.

Αν και το παιδαγωγικό σύστημα του Ορφ θεωρείται το πλέον καταξιωμένο ο ίδιος δεν υπήρξε καλός πατέρας. Έχοντας 4 γάμους στο ενεργητικό του αγνόησε την κόρη του την οποία εγκατέλειψε σε εφηβική ηλικία. Ο Κάρλ Ορφ έχοντας μελετήσει πολύ το ελληνικό δράμα είχε εμμονή με τον μύθο του Ορφέα, του μουσικού που κατέβηκε στον Άδη. Ο ίδιος την ανεπιστρεπτί επίσκεψή του εκεί την έκανε στις 29 Μαρτίου 1982 και μετά από δική του επιθυμία τάφηκε σε μια μονή νότια του Μονάχου, όπου εκτός των άλλων λειτουργεί και παρασκευαστήριο μπίρας. Στο μνήμα του χαράχτηκαν οι ημερομηνίες γέννησης και θανάτου και η φράση «Summus Finis» (απώτερος στόχος).

Πηγές
-Carl Orff, Wikipedia
-Carl Orff, the composer who lived a monstrous lie, Times online
-Carl Orff, music heaven
-Denazification, Wikipedia
-Λευκό Ρόδο, Αφιερώματα, sansimera
-Μουσικό εγχειρίδιο παγανισμού, Το Βήμα
-Φωτογραφία από το baeckerei-wippler