Αυλαία, ασύστατοι! Αιμορραγούν ως και οι πέτρες, σ’ αυτόν τον άνυδρο καιρό! ΑΥΛΑΙΑ (Γ. Μπλάνας, Στασιωτικό 53o)

23/9/08

Φουτουρισμός: Με αφορμή ένα ποίημα του Μαγιακόφσκι

Στους τακτικούς επισκέπτες μας είναι γνωστό ότι κάθε εβδομάδα αναδημοσιεύουμε την ποιητική επιλογή του e-poema. Την εβδομάδα αυτή μας έστειλαν ένα ποίημα του Βλαδίμηρου Μαγιακόφσκι κι εμείς επιλέξαμε να το συνοδεύσουμε με μια μικρή αναφορά στον φουτουρισμό. Γιατί το «Σύννεφο με παντελόνια» το έχει γράψει ένας πραγματικά φουτουριστής ποιητής. Οι αναφορές μέσα στο κείμενο αντιστοιχούν στις πηγές και παραπέμπουν σε περαιτέρω μελέτη για αυτό το πολιτιστικό κίνημα του 20ου αιώνα.


Πηγή: www.usc.edu



Σύννεφο με παντελόνια
Την σκέψη
στο πλαδαρό μυαλό σας που ονειρεύεται,
σαν υπηρέτης λαίμαργος σε καναπέ λιγδιάρικο
με την καρδιά κουρέλι ματωμένο θα ερεθίσω˙
χορταστικά χλευαστικός, ξεδιάντροπος και καυστικός.

Ούτε μια γκρίζα τρίχα δεν έχω στην ψυχή,
μήτε των γηρατειών την στοργή!
Μέγας ο κόσμος με της φωνής τη δύναμη
έρχομ' όμορφος,
στα εικοσιδυό μου χρόνια.

Τρυφεροί μου!
Αφήστε τον έρωτα στα βιολιά.
Είναι βάρβαρο στα τύμπανα να μένει.
Και δεν μπορείτε να φέρετε τα πάνω κάτω όπως εγώ,
ώστε να μείνουν μόνο τα χείλη.

Ελάτε να μάθετε -
απ' το βελούδινο σαλόνι
του τάγματος των αρχαγγέλων το πρωτόκολλο
που ήρεμα τα χείλη ξεφυλλίζει
όπως η μαγείρισσα το βιβλίο των συνταγών.

Πηγαίνετε -
Η σάρκα πάει να με τρελάνει
-κι όπως αλλάζει χρώμα ο ουρανός-
Πηγαίνετε -
θα είμαι άψογα τρυφερός,
δεν είμαι άντρας εγώ, είμαι ένα σύννεφο με παντελόνια!

Πώς η ολάνθιστη Νίκαια υπάρχει δεν πιστεύω!
Και πάλι θα υμνήσω
τους αραχτούς σα νοσοκομεία άντρες
και τις παλιές σαν παροιμίες γυναίκες.


Ποίημα από τη συλλογή «Σύννεφο με παντελόνια», εισ.-μτφρ.: εκδόσεις Αρμός, 2008





O Φουτουρισμός ήταν ένα διεθνές κίνημα τέχνης που εμφανίσθηκε στην Ιταλία το 1909, ευχάριστα αντίθετο, όπως συνηθίζεται να αναφέρεται, με τον μελό συναισθηματισμό του Ρομαντισμού. Οι φουτουριστές αγαπούσαν την ταχύτητα, τον θόρυβο, τα μηχανήματα, την ρύπανση, τις πόλεις. Ασπάστηκαν το συναρπαστικό νέο κόσμο που πρόσφερε ανέσεις και απομακρυνόταν από την υποκρισία ενώ κατήγγειλαν κάθε δύναμη, κάθε αρχή που έβαζε φραγμούς στην εξέλιξή του. Με άλλες λέξεις δηλαδή οι φουτουριστές ήταν υπέρμαχοι της τεχνολογίας. Αυτής που σήμερα κρίνεται και κατακρίνεται ως επικίνδυνη δεύτερη ανθρώπινη φύση. [1]



Το φύλλο της Figaro της 20ης Φεβρουαρίου 1909 στο οποίο δημοσιεύθηκε για πρώτη φορά το Μανιφέστο του Φουτουρισμού. [7]

Ο Ιταλός ποιητής, γεννημένος στην Αλεξάνδρεια, Φιλίππο Τομάζο Μαρινέτι (1876 - 1944) ήταν ο κυριότερος ιδρυτής του κινήματος. Όπως δήλωνε ο ίδιος: O Φουτουρισμός βασίζεται στην πλήρη ανανέωση της ανθρώπινης ευαισθησίας, που προκαλείται από τις μεγάλες επιστημονικές ανακαλύψεις. Oι άνθρωποι που χρησιμοποιούν τον τηλέγραφο, το τηλέφωνο, το φωνόγραφο, το ποδήλατο, τη μοτοσικλέτα, το αυτοκίνητο, το υπερωκεάνιο, το πηδαλιοχούμενο, το αεροπλάνο, τον κινηματογράφο, τη μεγάλη εφημερίδα δεν έχουν ανακαλύψει ακόμη πως αυτά τα μέσα επικοινωνίας, μεταφοράς και πληροφόρησης ασκούν αποφασιστική επίδραση στην ψυχή τους. Το Μανιφέστο του Φουτουρισμού δημοσιεύθηκε για πρώτη φορά στην εφημερίδα Φιγκαρό στις 20 Φεβρουαρίου 1909. [2,3]

Έργο του ιδίου του Μαρινέτι για την παρουσίαση του Μανιφέστου των φουτουριστών, στη Φιγκαρό, στο οποίο σατιρίζονται οι μοντέρνοι καιροί. Πηγή

Το κίνημα επηρέασε όλες τις μορφές τέχνης στις περισσότερες χώρες και ιδιαίτερα στη Ρωσία. Ένα εξαιρετικά μελανό σημείο του είναι ότι συχνά συνδέεται ή/και ταυτίζεται με τον φασισμό. Άλλωστε ο ίδιος ο Μαρινέτι το 1918 ίδρυσε το Φουτουριστικό Πολιτικό Κόμμα υποστηρίζοντας το ιταλικό φασιστικό κόμμα το οποίο θεωρούσε μάλιστα ως συνέχεια του κινήματος.[3]

Ωστόσο ο Αντόνιο Γκράμσι αναφέρει ότι το περιοδικό τους διαβαζόταν πριν τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο κυρίως από εργάτες ενώ πολλοί από τους συγγραφείς ήταν αναρχικοί και κομμουνιστές. Ειδικά στη Ρωσία οι πρωτεργάτες του φουτουρισμού ήταν ο Μαγιακόφσκι και οι αδελφοί Μπουρλιούκ. Αν και στο μανιφέστο τους (1912) με τίτλο «Μπάτσος για το δημόσιο γούστο» διατηρείται η ρητορική του αντίστοιχου ιταλικού: Το παρελθόν είναι στενάχωρο. Η Ακαδημία και ο Πούσκιν πιο ακατανόητοι κι από ιερογλυφικά, η ομάδα τους πολύ σύντομα συνδέθηκε στενά με τις επαναστατικές δυνάμεις. Μετά την Επανάσταση ο ποιητής μαζί με τον Όσιπ Μπρικ δημιούργησαν το ΛΕΦ (Αριστερό Μέτωπο Τέχνης) συσπειρώνοντας πολλά ρεύματα της εποχής. Τότε ο Μάλεβιτς πρότεινε τον όρο «κυβοφουτουρισμός» προσδιορίζοντας έτσι τη διαφορετικότητα των Ρώσων φουτουριστών που άνοιξαν ένα ιδιαίτερο πρωτοποριακό κεφάλαιο στην ευρωπαϊκή τέχνη. Ο Μαγιακόφσκι παρουσιάζοντας το ΛΕΦ έγραψε: Οργανώνουμε το ΛΕΦ. Το ΛΕΦ είναι η κάλυψη των μεγάλων κοινωνικών θεμάτων από όλα τα πυροβόλα του φουτουρισμού. [4]

Παράλληλα υπήρξε και μια ομάδα φουτουριστών που ασπάζονταν τον αναρχικό μηδενισμό. Αυτοί δημιούργησαν το Αναρχοκομμουνιστικό Μανιφέστο από το οποίο επιλέξαμε μια χαρακτηριστική, για την αφορμή, παράγραφο: Τέτοια είναι ή ποίηση της μελαγχολίας μας ! Είμαστε δίχως αναστολές ! Δεν μας κάνει ο θρηνητικός συναισθηματισμός των ανθρωπιστών. Προτιμούμε να δημιουργήσουμε την θριαμβευτική διανοητική αδελφότητα των ανθρώπων, σφυρηλατημένη στην ατσαλένια λογική των αντιθέσεων, του Μίσους και της Αγάπης. Με γυμνά δόντια θα προστατέψουμε την ένωση μας, από την Αφρική μέχρι τους δύο πόλους, ενάντια σε κάθε συναισθηματικό επίπεδο Φιλίας. [5]

Αυτοπροσωπογραφία του Ουμπέρτο Μποτσιόνι (1882-1916) που συμμετείχε στη συγγραφή των Μανιφέστων των φουτουριστών ζωγράφων και γλυπτών. Οι ζωγράφοι του κινήματος τοποθετούσαν στο κέντρο του πίνακα τον θεατή με την ελπίδα εκείνος να αντιδράσει βίαια. [6,8]

Ολοκληρώνοντας τη σύντομη αναφορά μας στο φουτουρισμό οφείλουμε να παραδεχθούμε ότι αυτό το πολιτιστικό κίνημα όχι μόνο επιχείρησε άμεσα, συνειδητά και με θόρυβο να αγγίξει τη μάζα, να εξισώσει την τέχνη με τη ζωή, να παραβιάσει τις μυστηριώδεις πύλες του Ακατόρθωτου, αλλά να μας ετοιμάσει για την μεγάλη περιπέτεια της σύγχρονης ζωής. [6] Προφητικά οι φουτουριστές -και ειδικά ο Μαρινέτι- έκριναν με αυστηρότητα και προκλητικότητα, για τα δεδομένα της εποχής και την πολιτιστική όψη του Παρισιού, ακόμη και αυτόν τον τρόπο διάταξης των κειμένων. Δηλαδή ακόμη και αυτά τα ίδια τα βιβλία που κάποτε θεωρήθηκαν αποτέλεσμα μιας άλλης επανάστασης, της τυπογραφίας. [7] Εξάλλου τόσο οι Ρώσσοι όσο και οι Ιταλοί φουτουριστές είχαν απορρίψει την κατασκευή των προτάσεων και τη σύνταξη με λογική σειρά, απορρίπτοντας έτσι και την παραδοσιακή γραμματική. [9]

Εμείς το μόνο που έχουμε να επισημάνουμε είναι ότι σήμερα την εποχή της ηλεκτρονικής επικοινωνίας που η ανάγνωση έχει πάψει να είναι πια συμβατική και το υπερκείμενο (HyperText) μας δίνει την ελευθερία να μην κινηθούμε στη φυσική (γραμμική) σειρά παρουσίασης ενός κειμένου, οι φουτουριστές μάλλον επιβεβαιώνονται.

Πρόταση για μελέτη 
 Ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον άρθρο What is Fututism?  

Πηγές
[1] Futurism: Manifestos and Other Resources [online]
[2] Φουτουρισμός, Wikipedia [online]
[3] Φιλίππο Τομάζο Μαρινέτι, Wikipedia [online]
[4] Φουτουρισμός: Η αντίφαση της πρωτοπορίας του Γρηγόρη Τραγγανίδα, Ριζοσπάστης, 20-08-2000 [online]
[5] Αναρχοφουτουριστικό μανιφέστο, εκδόσεις Ουτοπία, [online]
[6] Το επαναστατικό μήνυμα του φουτουρισμού, του Αδάμ Μαυρόπουλου, Πολιτικό Καφενείο [online]
[7] Text and the Avant-Garde, [online]
[8] Ουμπέρτο Μποτσιόνι, Wikipedia [online]
[9] Εικαστικά: Ο Φουτουρισμός δια μέσου του 20ου αιώνα, Το Βακχικόν [online]
------