Αυτή τη φράση χρησιμοποιούμε, συνήθως, όταν αναφερόμαστε σε γεγονότα, καταστάσεις ή και κείμενα στα οποία επικρατεί χάος, με την απουσία κάθε λογικής συνοχής. Μάλιστα τη δεκαετία του ΄70 ορισμένα «ζωηρά» αγόρια του Α΄ Γυμνάσιου Αρρένων Αιγάλεω (ενιαίο τότε με το λύκειο) την εμπλούτιζαν, σκαρώνοντας κατά καιρούς επόμενους στίχους όπως: «Άρτζι μπούρτζι και λουλάς/ζήτω η ορεινή Ελλάς/Συνταγματάρχης Ζορμπαλάς/ φάτηνε και μη μιλάς», ώστε να περιγράψουν με γλαφυρό τρόπο τις σχολικές δραστηριότητες. Εκείνα τα χρόνια δεν ξέραμε την προέλευση της φράσης, ωστόσο ρίχναμε πολύ γέλιο «οι ανήλικες κορασίδες» επαναλαμβάνοντας ψιθυριστά την ώρα του μαθήματος τα σκωπτικά ποιήματα των αγοριών.
Η σκέψη για την παρουσίαση της προέλευσής της προήλθε με αφορμή αφενός τις Απόκριες και αφετέρου την δυσχερή οικονομική κατάσταση στην οποία έχουμε περιέλθει τουλάχιστον εμείς οι μισθωτοί με πρωτοφανείς, σε αριθμό, ληστείες, απόπειρες αυτοκτονίας και άλλες ακραίες εκδηλώσεις σε συνδυασμό πάντα με την εξαφάνιση, πιθανόν εντός των καλπών, των «χρημάτων που υπήρχαν». Εξάλλου οι πόλεις αυτή τη χρονιά δεν θυμίζουν ούτε στο ελάχιστο την Αποκριά. Σε τέτοιο σημείο που οι μη έχοντες μικρά παιδιά είναι πολύ εύκολο να ξεχάσουμε και το λόγο της αργίας της Δευτέρας. Και βέβαια, οι αφορμές είναι δύο όπως δύο και οι εκδοχές της φράσης αυτής.
Η σκέψη για την παρουσίαση της προέλευσής της προήλθε με αφορμή αφενός τις Απόκριες και αφετέρου την δυσχερή οικονομική κατάσταση στην οποία έχουμε περιέλθει τουλάχιστον εμείς οι μισθωτοί με πρωτοφανείς, σε αριθμό, ληστείες, απόπειρες αυτοκτονίας και άλλες ακραίες εκδηλώσεις σε συνδυασμό πάντα με την εξαφάνιση, πιθανόν εντός των καλπών, των «χρημάτων που υπήρχαν». Εξάλλου οι πόλεις αυτή τη χρονιά δεν θυμίζουν ούτε στο ελάχιστο την Αποκριά. Σε τέτοιο σημείο που οι μη έχοντες μικρά παιδιά είναι πολύ εύκολο να ξεχάσουμε και το λόγο της αργίας της Δευτέρας. Και βέβαια, οι αφορμές είναι δύο όπως δύο και οι εκδοχές της φράσης αυτής.
.
Αναφέρεται ότι οι χαρταετοί πρωτοεμφανίσθηκαν στην Κίνα πριν από 3.000 χρόνια. Αναμφισβήτητα όμως τέτοια δόξα δεν είχαν ποτέ άλλοτε. (Ξανα) ακούστε το πέταγμά τους. Αξίζει!.
Η μία εκδοχή χρονολογείται από την εποχή του Καποδίστρια, όταν αρκετοί οπλαρχηγοί μαζεύονταν στην πρώτη πρωτεύουσα της χώρας, στο Ναύπλιο, ζητώντας από τον νεοδιορισμένο Κυβερνήτη να τους ενισχύσει οικονομικά αλλά και να τους κάνει διάφορα ρουσφέτια, μια κι όπως έχουμε ξανακουβεντιάσει οι «ανάγκες για τέτοιες ενισχύσεις» αποτελούν γονιδιακό στοιχείο της φυλής μας. Ο Καποδίστριας έχοντας γνώση των ανύπαρκτων, ουσιαστικά, οικονομικών της χώρας, προσπαθούσε να τους δώσει ό,τι μπορούσε αλλά κάποια στιγμή αναγκάστηκε εκ των πραγμάτων να τους γνωστοποιήσει την οικονομική ανυπαρξία της χώρας. Τότε οι οπλαρχηγοί φούντωσαν. Τους ανέβηκε το αίμα στο κεφάλι και προειδοποίησαν τον Καποδίστρια με τα εξής λόγια: «Άκου δω, κυρ Γιάννη. Αν δεν μας τακτοποιήσεις στα γρήγορα, θα πάρουμε τα αρκεβούζια και τον λουλά μας και θα τα στήσουμε στο πέρασμα του Αναπλιού. Όποιος πλούσιος θα πέφτει κατά κείθε, θα τον γραπώνουμε και θα του παίρνουμε τα λύτρα».
Η μία εκδοχή χρονολογείται από την εποχή του Καποδίστρια, όταν αρκετοί οπλαρχηγοί μαζεύονταν στην πρώτη πρωτεύουσα της χώρας, στο Ναύπλιο, ζητώντας από τον νεοδιορισμένο Κυβερνήτη να τους ενισχύσει οικονομικά αλλά και να τους κάνει διάφορα ρουσφέτια, μια κι όπως έχουμε ξανακουβεντιάσει οι «ανάγκες για τέτοιες ενισχύσεις» αποτελούν γονιδιακό στοιχείο της φυλής μας. Ο Καποδίστριας έχοντας γνώση των ανύπαρκτων, ουσιαστικά, οικονομικών της χώρας, προσπαθούσε να τους δώσει ό,τι μπορούσε αλλά κάποια στιγμή αναγκάστηκε εκ των πραγμάτων να τους γνωστοποιήσει την οικονομική ανυπαρξία της χώρας. Τότε οι οπλαρχηγοί φούντωσαν. Τους ανέβηκε το αίμα στο κεφάλι και προειδοποίησαν τον Καποδίστρια με τα εξής λόγια: «Άκου δω, κυρ Γιάννη. Αν δεν μας τακτοποιήσεις στα γρήγορα, θα πάρουμε τα αρκεβούζια και τον λουλά μας και θα τα στήσουμε στο πέρασμα του Αναπλιού. Όποιος πλούσιος θα πέφτει κατά κείθε, θα τον γραπώνουμε και θα του παίρνουμε τα λύτρα».
.
Στον προπολεμικό Πειραιά καρνάβαλο ονόμαζαν ένα παράξενο ιππήλατο με το οποίο μετέφεραν μια μεγάλη σκάλα για την επισκευή των καλωδίων του τραμ. Αντιλαμβάνεστε το κομφούζιο που θα επικρατούσε κατά τη μεταφορά των προπολεμικών εναεριτών που βρίσκονταν επάνω στη σκαλωσιά σε όλη τη διάρκεια του.. ταξιδιού προς το σημείο της βλάβης! Από εκεί προέρχονται και οι γνωστές φράσεις «περνάει ο καρνάβαλος» και «άντε ρε καρνάβαλε»..
Να σημειωθεί ότι οι εν λόγω άνθρωποι δεν ήταν οπλαρχηγοί κατ΄ ευφημισμόν, καθώς δεν είχαν παραδώσει ακόμη τον οπλισμό τους. Με τη θερμή παράκληση να αποφύγετε κάθε πειραματική ιδέα, θυμίζουμε ότι τα αρκεβούζια ήταν φορητά πυροβόλα όπλα που χρησιμοποιήθηκαν για πρώτη φορά στη δυτική Ευρώπη τον 15ο αιώνα και μέχρι τον 17ο. Αρχικά ήταν πολύ βαριά και ιδιαίτερα δύσχρηστα ενώ αποτελούνταν από μια σιδερένια κάνη εφαρμοσμένη σε ξύλινο στήριγμα, ικανή να διαπεράσει μέχρι και πανοπλία. Αρχικά εκσφενδόνιζε πέτρες και αργότερα η γόμωση γινόταν με μαύρη πυρίτιδα, με σιδερένια ή μολυβένια σφαιρίδια. Τα συστήματα ήταν ποικίλα όπως εξωτερικής πυροδότησης με τη βοήθεια πυρακτωμένης ράβδου ή αναμμένου κάρβουνου, θαλάμης που γέμιζε από την πίσω πλευρά και τροχού με την τριβή επί πυρόλιθου. Η ονομασία τους προέρχεται από τη γερμανική λέξη Hakenbüchse και αυτή πιθανόν από την ολλανδική haakbus που σημαίνει «όπλο-γάντζος». Επίσης αξίζει να θυμίσουμε ότι ο λουλάς αποτελεί την εστία του ναργιλέ ή της σύριγγας για το κάπνισμα. Πρόκειται για μικρή διάτρητη στον πυθμένα κεραμική εστία μέσα στην οποία τοποθετείται το τουμπεκί, ο ειδικός καπνός για ναργιλέ δηλαδή, ενώ στην περίπτωση που η συσκευή χρησιμοποιείται σε ανοικτούς χώρους ο λουλάς σκεπάζεται με επίσης διάτρητο κάλυμμα. Γνωστό εξάλλου και τραγούδι του Μητσάκη «όταν καπνίζει ο λουλάς/εσύ δεν πρέπει να μιλάς/ Κοίταξε τριγύρω οι μάγκες/κάνουν κάνουν όλοι τουμπεκί». Τώρα ποιος τον καπνίζει, ποιος κάνει τουμπεκί και ποιος δεν πρέπει να μιλά είναι μια άλλη ιστορία.
Συνεχίζοντας με την άλλη εκδοχή, επίσης επίκαιρη, για την προέλευση της φράσης «Άρτζι μπούρτζι και λουλάς», τη βρίσκουμε να πηγάζει από έναν άλλο χώρο. Πράγματι αναφέρεται ότι ο Δάσκαλος των Αρμενίων Σέργιος είχε συντροφιά του έναν πιστό σκύλο που τον λάτρευε κυριολεκτικά. Ο άτυχος όμως Αρτζιβάριος, όπως τον έλεγαν, κάποτε βρήκε τραγικό θάνατο από θηρία. Ο Σέργιος τότε έπεσε σε βαριά θλίψη και δεν έβαλε μπουκιά στο στόμα του για μια ολόκληρη εβδομάδα που συμπίπτει με τη δική μας πρώτη εβδομάδα της Αποκριάς (άνοιγμα Τριωδίου). Με τα χρόνια όμως η εβδομάδα νηστείας επιβλήθηκε σε όλους τους Αρμένιους οι οποίοι την τηρούν απαρέγκλιτα αντίθετα από τους άλλους Ορθόδοξους που την καταπατούν συχνά με γαστριμαργικές… ακολασίες. Τώρα το πώς ενισχύεται η συγκεκριμένη προέλευση της φράσης, αφού λείπει η λέξη λουλάς, εικάζουμε ότι αυτός περιλαμβάνεται στις ακολασίες της εβδομάδας «νηστείας».
Να σημειωθεί ότι οι εν λόγω άνθρωποι δεν ήταν οπλαρχηγοί κατ΄ ευφημισμόν, καθώς δεν είχαν παραδώσει ακόμη τον οπλισμό τους. Με τη θερμή παράκληση να αποφύγετε κάθε πειραματική ιδέα, θυμίζουμε ότι τα αρκεβούζια ήταν φορητά πυροβόλα όπλα που χρησιμοποιήθηκαν για πρώτη φορά στη δυτική Ευρώπη τον 15ο αιώνα και μέχρι τον 17ο. Αρχικά ήταν πολύ βαριά και ιδιαίτερα δύσχρηστα ενώ αποτελούνταν από μια σιδερένια κάνη εφαρμοσμένη σε ξύλινο στήριγμα, ικανή να διαπεράσει μέχρι και πανοπλία. Αρχικά εκσφενδόνιζε πέτρες και αργότερα η γόμωση γινόταν με μαύρη πυρίτιδα, με σιδερένια ή μολυβένια σφαιρίδια. Τα συστήματα ήταν ποικίλα όπως εξωτερικής πυροδότησης με τη βοήθεια πυρακτωμένης ράβδου ή αναμμένου κάρβουνου, θαλάμης που γέμιζε από την πίσω πλευρά και τροχού με την τριβή επί πυρόλιθου. Η ονομασία τους προέρχεται από τη γερμανική λέξη Hakenbüchse και αυτή πιθανόν από την ολλανδική haakbus που σημαίνει «όπλο-γάντζος». Επίσης αξίζει να θυμίσουμε ότι ο λουλάς αποτελεί την εστία του ναργιλέ ή της σύριγγας για το κάπνισμα. Πρόκειται για μικρή διάτρητη στον πυθμένα κεραμική εστία μέσα στην οποία τοποθετείται το τουμπεκί, ο ειδικός καπνός για ναργιλέ δηλαδή, ενώ στην περίπτωση που η συσκευή χρησιμοποιείται σε ανοικτούς χώρους ο λουλάς σκεπάζεται με επίσης διάτρητο κάλυμμα. Γνωστό εξάλλου και τραγούδι του Μητσάκη «όταν καπνίζει ο λουλάς/εσύ δεν πρέπει να μιλάς/ Κοίταξε τριγύρω οι μάγκες/κάνουν κάνουν όλοι τουμπεκί». Τώρα ποιος τον καπνίζει, ποιος κάνει τουμπεκί και ποιος δεν πρέπει να μιλά είναι μια άλλη ιστορία.
Συνεχίζοντας με την άλλη εκδοχή, επίσης επίκαιρη, για την προέλευση της φράσης «Άρτζι μπούρτζι και λουλάς», τη βρίσκουμε να πηγάζει από έναν άλλο χώρο. Πράγματι αναφέρεται ότι ο Δάσκαλος των Αρμενίων Σέργιος είχε συντροφιά του έναν πιστό σκύλο που τον λάτρευε κυριολεκτικά. Ο άτυχος όμως Αρτζιβάριος, όπως τον έλεγαν, κάποτε βρήκε τραγικό θάνατο από θηρία. Ο Σέργιος τότε έπεσε σε βαριά θλίψη και δεν έβαλε μπουκιά στο στόμα του για μια ολόκληρη εβδομάδα που συμπίπτει με τη δική μας πρώτη εβδομάδα της Αποκριάς (άνοιγμα Τριωδίου). Με τα χρόνια όμως η εβδομάδα νηστείας επιβλήθηκε σε όλους τους Αρμένιους οι οποίοι την τηρούν απαρέγκλιτα αντίθετα από τους άλλους Ορθόδοξους που την καταπατούν συχνά με γαστριμαργικές… ακολασίες. Τώρα το πώς ενισχύεται η συγκεκριμένη προέλευση της φράσης, αφού λείπει η λέξη λουλάς, εικάζουμε ότι αυτός περιλαμβάνεται στις ακολασίες της εβδομάδας «νηστείας».
Καλή Αποκριά
Πηγές
-Νατσούλης Τ. (1990) Λέξεις και Φράσεις Παροιμιώδεις, Δ΄ Έκδοση, Αθήνα: εκδ. Σμυρνιωτάκης, σ.σ. 82-83.
-Εγκυκλοπαίδεια «δομή» (2000), τομ. 3ος, Αθήνα: εκδ. Δομή ΑΕ.
-Arquebus, Wikipedia.
-Ναργιλές, Βικιπαίδεια.
-Όταν καπνίζει ο λουλάς, Στίχοι.
-Αρμένιοι, Αρμένικη Εθνική Επιτροπή Ελλάδος.
-Η ιστορία του Χαρταετού, Αφιέρωμα matia.gr.
-Καρνάβαλος (όχημα), Βικιπαίδεια.
