Από την Νευρολογία και την Ψυχοπαθολογία στην Ψυχολογία και στην κριτική του πολιτισμού. Ο Φρόιντ είναι για την Ψυχολογία ό,τι ο Μαρξ για την Κοινωνιολογία.
(Ν. Παπαδόπουλος)
Ο Σίγκμουντ Φρόιντ, ο πατέρας της ψυχαναλυτικής θεωρίας, πέθανε σε ηλικία 83 ετών στις 23 Σεπτεμβρίου 1939. Φυσικά και δεν χρειάζονται συστάσεις για εκείνον που είχε πει ότι: «ο άντρας που υπήρξε αδιαμφισβήτητα το αγαπημένο παιδί της μητέρας του, διατηρεί σ΄ όλη του τη ζωή το αίσθημα του κατακτητή, έχει τη σιγουριά της επιτυχίας που συχνά τον οδηγεί σε πραγματική επιτυχία».
Ο Φρόιντ μπορεί να αμφισβητήθηκε, να χαρακτηρίστηκε έως και «δεύτερο προπατορικό αμάρτημα» (Μπράουν, 1959) ωστόσο οι περισσότεροι, αν όχι όλοι, συμφωνούν ότι διψούσε για την αλήθεια και η διεξαγωγή των μελετών του γινόταν με εξαιρετική γενναιοψυχία και εντιμότητα.
Από τη μια μεριά η προσωπική του ζωή και από την άλλη η περίοδος κατά την οποία έζησε, διαδραμάτισαν σοβαρό ρόλο στη διαμόρφωση της θεωρίας του που άνοιξε το δρόμο για την ανάπτυξη της ψυχανάλυσης. Από πολλούς, μέχρι σήμερα, η «Ερμηνεία των Ονείρων» (1900), όπου αναπτύσσει τη θεωρία του νου, αξιολογείται ως το σπουδαιότερο έργο του. Εμείς σήμερα διαλέξαμε να παρουσιάσουμε μια περίπτωση που απασχόλησε τον Φρόιντ 15 σχεδόν χρόνια μετά την έκδοση του βιβλίου αυτού και η οποία αφορά σε ένα όνειρο. Στο όνειρο του Sergei Pankeyev.
Ο Sergei Konstantinovitch Pankejeff ή Pankeyev (1886-1979) ήταν ένας Ρώσος αριστοκράτης που πέρασε στην ιστορία με το ψευδώνυμο Wolf Man ως ασθενής του Σίγκμουντ Φρόιντ. Το ψευδώνυμο αυτό χρησιμοποιήθηκε από τον Φρόιντ ώστε να τηρηθεί το ιατρικό απόρρητο όταν δημοσιεύτηκε η περίπτωση μελέτης. Τι ήταν όμως εκείνο που ώθησε τον Pankeyev να ζητήσει τη βοήθεια του γιατρού; Ένα παράξενο όνειρο με λύκους να στέκονται επάνω σε ένα δέντρο. Μια σκηνή άλλωστε που φρόντισε να αποτυπώσει ο ίδιος ασθενής.
Ο Σεργκέι προερχόταν από πλούσια οικογένεια της Αγίας Πετρούπολης όπου ολοκλήρωσε και τις γυμνασιακές σπουδές του τις οποίες συνέχισε, μετά την Επανάσταση του 1905, στο εξωτερικό. Το 1906 η μεγαλύτερη αδελφή του Άννα αυτοκτόνησε και ένα χρόνο αργότερα αρχίζουν να εμφανίζονται τα πρώτα σημάδια καταθλιπτικής νόσου και στον ίδιο. Ο πατέρας του Κωνσταντίνος, υποφέροντας επίσης από την ίδια νόσο, αυτοκτόνησε το 1907 αφού κατανάλωσε υπερβολική δόση υπνωτικών. Συχνά αναφέρεται ότι την κατάστασή του επιβάρυναν προβλήματα που απορρέανε από τις πολιτικές εξελίξεις της εποχής. Λίγους μήνες αργότερα ο Σεργκέι ταξίδεψε στο Μόναχο αναζητώντας λύση στο δικό του πρόβλημα υγείας.
Ο Σεργκέι με τη σύζυγό του Τερέζα το 1910
Στην πόλη αυτή παρακολουθείται από διάφορους ψυχιάτρους, νοσηλεύεται σε κλινικές ενώ δεν παραλείπει τα καλοκαίρια να επισκέπτεται την πατρίδα του. Τον Ιανουάριο του 1910 ο γιατρός του τον οδηγεί στη Βιέννη ώστε να τον εξετάσει ο Φρόιντ. Μέχρι το 1914 συναντιέται με τον Φρόιντ πολλές φορές και αρκετές στα επόμενα χρόνια οπότε το 1919 υποβλήθηκε και σε σύντομη ψυχανάλυση. Η κατάθλιψή του αντανακλούσε συνολικά στον οργανισμό του, έχοντας σαν αποτέλεσμα έως και να ατονήσει το παχύ του έντερο και να υποβάλλεται σε τακτικούς υποκλυσμούς. Επίσης πίστευε ότι υπήρχε ένα πέπλο που τον απόκοπτε από το γύρω κόσμο. Ο Φρόιντ τον αντιμετώπισε χωρίς πίεση, αφήνοντάς του χρόνο να αναπτύξει τις σκέψεις του, κάμπτοντας με τον τρόπο αυτο οποιαδήποτε αντίδραση.
Η πρώτη σχετική δημοσίευση του Φρόιντ για τον «Λυκάνθρωπο» με τίτλο «Από την ιστορία μιας βρεφικής νεύρωσης» έγινε το 1918 παρότι είχε ολοκληρωθεί στα τέλη του 1914. Ο γιατρός προκειμένου να αντιμετωπίσει την κατάθλιψη του Σεργκέι είχε εστιάσει σε ένα παιδικό όνειρό του:
«Ονειρεύτηκα ότι ήταν νύχτα και ότι ήμουν ξαπλωμένος στο κρεβάτι. (Τα πόδια μου ήταν προς το παράθυρο και μπροστά από αυτό υπήρχε μια σειρά από καρυδιές. Ξέρω ότι ήταν χειμώνας στο όνειρο κι ότι ήταν νύχτα). Ξαφνικά το παράθυρο άνοιξε μόνο του, ήμουν κατατρομαγμένος βλέποντας λευκούς λύκους να κάθονται στη μεγάλη καρυδιά. Ήταν έξι ή επτά. Ήταν κάτασπροι, και έμοιαζαν περισσότερο με τσοπανόσκυλα, έχοντας μεγάλες ουρές σαν των αλεπούδων και τα αυτιά τους ήταν τεντωμένα όπως ορθώνονται των σκύλων που ακούνε προσηλωμένοι κάτι. Κυριολεκτικά τρομοκρατημένος, προφανώς από το φόβο μου μην με φάνε οι λύκοι, ξύπνησα φωνάζοντας. Η νταντά μου έτρεξε στο κρεβάτι μου βιαστικά να δει τι μου είχε συμβεί. Χρειάστηκαν αρκετά χρόνια για να πεισθώ ότι όλα ήταν ένα όνειρο. Ήταν τόσο σαφής και ζωντανή η εικόνα του ανοίγματος του παραθύρου και της παρέας των λύκων στο δέντρο. Επιτέλους ησύχασα, αισθάνομαι σαν να έχω δραπετεύσει από κάποιο κίνδυνο, και πηγαίνω ξανά για ύπνο». (Φρόιντ 1918)
Έργο του Sergei Pankeyev στο οποίο περιγράφει το όνειρό του προς το Φρόιντ. Λάδι σε καμβά, 38x36 εκ., Μουσείο Φρόιντ, Λονδίνο
(Ν. Παπαδόπουλος)
Ο Σίγκμουντ Φρόιντ, ο πατέρας της ψυχαναλυτικής θεωρίας, πέθανε σε ηλικία 83 ετών στις 23 Σεπτεμβρίου 1939. Φυσικά και δεν χρειάζονται συστάσεις για εκείνον που είχε πει ότι: «ο άντρας που υπήρξε αδιαμφισβήτητα το αγαπημένο παιδί της μητέρας του, διατηρεί σ΄ όλη του τη ζωή το αίσθημα του κατακτητή, έχει τη σιγουριά της επιτυχίας που συχνά τον οδηγεί σε πραγματική επιτυχία».
Ο Φρόιντ μπορεί να αμφισβητήθηκε, να χαρακτηρίστηκε έως και «δεύτερο προπατορικό αμάρτημα» (Μπράουν, 1959) ωστόσο οι περισσότεροι, αν όχι όλοι, συμφωνούν ότι διψούσε για την αλήθεια και η διεξαγωγή των μελετών του γινόταν με εξαιρετική γενναιοψυχία και εντιμότητα.
Από τη μια μεριά η προσωπική του ζωή και από την άλλη η περίοδος κατά την οποία έζησε, διαδραμάτισαν σοβαρό ρόλο στη διαμόρφωση της θεωρίας του που άνοιξε το δρόμο για την ανάπτυξη της ψυχανάλυσης. Από πολλούς, μέχρι σήμερα, η «Ερμηνεία των Ονείρων» (1900), όπου αναπτύσσει τη θεωρία του νου, αξιολογείται ως το σπουδαιότερο έργο του. Εμείς σήμερα διαλέξαμε να παρουσιάσουμε μια περίπτωση που απασχόλησε τον Φρόιντ 15 σχεδόν χρόνια μετά την έκδοση του βιβλίου αυτού και η οποία αφορά σε ένα όνειρο. Στο όνειρο του Sergei Pankeyev.
Ο Sergei Konstantinovitch Pankejeff ή Pankeyev (1886-1979) ήταν ένας Ρώσος αριστοκράτης που πέρασε στην ιστορία με το ψευδώνυμο Wolf Man ως ασθενής του Σίγκμουντ Φρόιντ. Το ψευδώνυμο αυτό χρησιμοποιήθηκε από τον Φρόιντ ώστε να τηρηθεί το ιατρικό απόρρητο όταν δημοσιεύτηκε η περίπτωση μελέτης. Τι ήταν όμως εκείνο που ώθησε τον Pankeyev να ζητήσει τη βοήθεια του γιατρού; Ένα παράξενο όνειρο με λύκους να στέκονται επάνω σε ένα δέντρο. Μια σκηνή άλλωστε που φρόντισε να αποτυπώσει ο ίδιος ασθενής.
Ο Σεργκέι προερχόταν από πλούσια οικογένεια της Αγίας Πετρούπολης όπου ολοκλήρωσε και τις γυμνασιακές σπουδές του τις οποίες συνέχισε, μετά την Επανάσταση του 1905, στο εξωτερικό. Το 1906 η μεγαλύτερη αδελφή του Άννα αυτοκτόνησε και ένα χρόνο αργότερα αρχίζουν να εμφανίζονται τα πρώτα σημάδια καταθλιπτικής νόσου και στον ίδιο. Ο πατέρας του Κωνσταντίνος, υποφέροντας επίσης από την ίδια νόσο, αυτοκτόνησε το 1907 αφού κατανάλωσε υπερβολική δόση υπνωτικών. Συχνά αναφέρεται ότι την κατάστασή του επιβάρυναν προβλήματα που απορρέανε από τις πολιτικές εξελίξεις της εποχής. Λίγους μήνες αργότερα ο Σεργκέι ταξίδεψε στο Μόναχο αναζητώντας λύση στο δικό του πρόβλημα υγείας.
Στην πόλη αυτή παρακολουθείται από διάφορους ψυχιάτρους, νοσηλεύεται σε κλινικές ενώ δεν παραλείπει τα καλοκαίρια να επισκέπτεται την πατρίδα του. Τον Ιανουάριο του 1910 ο γιατρός του τον οδηγεί στη Βιέννη ώστε να τον εξετάσει ο Φρόιντ. Μέχρι το 1914 συναντιέται με τον Φρόιντ πολλές φορές και αρκετές στα επόμενα χρόνια οπότε το 1919 υποβλήθηκε και σε σύντομη ψυχανάλυση. Η κατάθλιψή του αντανακλούσε συνολικά στον οργανισμό του, έχοντας σαν αποτέλεσμα έως και να ατονήσει το παχύ του έντερο και να υποβάλλεται σε τακτικούς υποκλυσμούς. Επίσης πίστευε ότι υπήρχε ένα πέπλο που τον απόκοπτε από το γύρω κόσμο. Ο Φρόιντ τον αντιμετώπισε χωρίς πίεση, αφήνοντάς του χρόνο να αναπτύξει τις σκέψεις του, κάμπτοντας με τον τρόπο αυτο οποιαδήποτε αντίδραση.
Η πρώτη σχετική δημοσίευση του Φρόιντ για τον «Λυκάνθρωπο» με τίτλο «Από την ιστορία μιας βρεφικής νεύρωσης» έγινε το 1918 παρότι είχε ολοκληρωθεί στα τέλη του 1914. Ο γιατρός προκειμένου να αντιμετωπίσει την κατάθλιψη του Σεργκέι είχε εστιάσει σε ένα παιδικό όνειρό του:
«Ονειρεύτηκα ότι ήταν νύχτα και ότι ήμουν ξαπλωμένος στο κρεβάτι. (Τα πόδια μου ήταν προς το παράθυρο και μπροστά από αυτό υπήρχε μια σειρά από καρυδιές. Ξέρω ότι ήταν χειμώνας στο όνειρο κι ότι ήταν νύχτα). Ξαφνικά το παράθυρο άνοιξε μόνο του, ήμουν κατατρομαγμένος βλέποντας λευκούς λύκους να κάθονται στη μεγάλη καρυδιά. Ήταν έξι ή επτά. Ήταν κάτασπροι, και έμοιαζαν περισσότερο με τσοπανόσκυλα, έχοντας μεγάλες ουρές σαν των αλεπούδων και τα αυτιά τους ήταν τεντωμένα όπως ορθώνονται των σκύλων που ακούνε προσηλωμένοι κάτι. Κυριολεκτικά τρομοκρατημένος, προφανώς από το φόβο μου μην με φάνε οι λύκοι, ξύπνησα φωνάζοντας. Η νταντά μου έτρεξε στο κρεβάτι μου βιαστικά να δει τι μου είχε συμβεί. Χρειάστηκαν αρκετά χρόνια για να πεισθώ ότι όλα ήταν ένα όνειρο. Ήταν τόσο σαφής και ζωντανή η εικόνα του ανοίγματος του παραθύρου και της παρέας των λύκων στο δέντρο. Επιτέλους ησύχασα, αισθάνομαι σαν να έχω δραπετεύσει από κάποιο κίνδυνο, και πηγαίνω ξανά για ύπνο». (Φρόιντ 1918)
Ο Φρόιντ κατέληξε μετά τις συνεδρίες ότι το όνειρο οφειλόταν σε μια ατυχή στιγμή σε πολλή μικρή ηλικία κατά την οποία ο ασθενής του είδε τους γονείς του να κάνουν έρωτα παρά φύση. Το όνειρο του Σεργκέι διαδραμάτισε πολύ σημαντικό ρόλο στη διατύπωση της θεωρίας του Φρόιντ για την ψυχοσεξουαλική ανάπτυξη και μαζί με ένα δικό του όνειρο (Irma's injection) αποτέλεσε σημαντικότατη βάση για την ανάπτυξη γενικότερα των θεωριών του.
Ωστόσο λίγα χρόνια μετά την ολοκλήρωση της θεραπείας του, από τον Φρόιντ, ο Σεργκέι ανέπτυξε διάφορες ψυχώσεις με παραισθήσεις όπως ότι είχε μια τρύπα στη μύτη του, που αποδόθηκε από τον Μπρούνσγουικ σε άγχος ευνουχισμού.
Ο ίδιος ο ασθενής αργότερα εξέδωσε τη δική του εμπειρία, με το ψευδώνυμο που του είχε δώσει ο Φρόιντ, ενώ μέχρι το τέλος της ζωής του υποβαλλόταν σε ψυχανάλυση από γιατρούς της φροϊντικής σχολής παρόλο που ο ίδιος ο δάσκαλος τον θεωρούσε θεραπευμένο. Έτσι πέρασε στην ιστορία της ψυχανάλυσης όχι μόνο ως ένας από τους πιο διάσημους ασθενείς αλλά και ως εκείνος ο ασθενής που υποβαλλόταν σε ψυχανάλυση επί έξι δεκαετίες!
Πηγές
-Wikipedia
-New York Freudian Society
-Laurence A. Pervin – Oliver P. John (2001), Θεωρίες Προσωπικότητας: Έρευνα και Εφαρμογές, εκδ. Τυπωθήτω-Γ. Δαρδανός, Αθήνα.
-Παπαδόπουλος Γ. Νίκος (2003), Ψυχολογία: Σύγχρονη Πειραματική, Αθήνα.
-Conflict & Culture: Freud
-Freud Museum, London
-------------