Ο Φελινικός κόσμος είναι ένας κόσμος από βιώματα μνήμες και αθέατες μελλοντικές ήττες και επιβολές. Μάνος Χατζιδάκις
Στις 31 Οκτωβρίου 1993, έφυγε από τη ζωή σε ηλικία 73 ετών ο Φεντερίκο Φελίνι, ένας από τους σπουδαιότερους ανθρώπους στην ιστορία του παγκόσμιου κινηματογράφου. Ο μεγάλος σκηνοθέτης γεννήθηκε στο Ρίμινι, στις 20 Ιανουαρίου 1920, πρώτος γιος της Ίντα Μπαρμπιάνι και του Ουρμπάνο Φελίνι, οι οποίοι λίγο αργότερα έφεραν στον κόσμο τον Ρικάρντο (1921) και την Μαρία Μανταλένα (1929). Η καταγωγή του πατέρα του ήταν από Γκαμπετόλα, όπου ο Φεντερίκο περνούσε και τις διακοπές του συντροφιά με τους παππούδες του. Οι εμπειρίες τόσο από τις διακοπές αυτές όσο και από το Ρίμινι έχουν καταγραφεί σε πολλές από τις ταινίες του χωρίς αυτό να σημαίνει ότι κάθε τι που περιγράφει έρχεται από το παρελθόν του. Είναι κάτι που λανθασμένα ισχυρίστηκαν αρκετοί, παρασυρμένοι προφανώς από τη φαντασία που κυριαρχεί στα έργα του. Άλλωστε οι συνεργάτες του στον κινηματογράφο (Πινέλι, Ζαπόνι, Ροτούνο) έχουν επισημάνει ότι ο Φελίνι χρησιμοποίησε στοιχεία από τις αναμνήσεις του με μοναδικό σκοπό να κάνει πιο απολαυστικό το στόρι των ταινιών του.
Την εποχή του Μουσολίνι, τόσο ο Φεντερίκο όσο και ο αδελφός του Ρικάρντο, είχαν ενταχθεί στη νεολαία του φασιστικού κόμματος, πράγμα που ήταν άλλωστε υποχρεωτικό. Την άνοιξη του 1939 μετακινήθηκε στη Ρώμη αρθρογραφώντας για ένα σατιρικό περιοδικό (Μάρκ Αουρέλιο) μεγάλης κυκλοφορίας. Τότε παίρνοντας συνέντευξη από τον Άλντο Φαμπρίτσι ήρθε σε επαφή με το ραδιόφωνο, δημιουργώντας μάλιστα μια πολύχρονη επαγγελματική συνεργασία με το διάσημο κωμικό του θεάτρου και του κινηματογράφου. Την ίδια εποχή που τόσο η Ιταλία όσο και η υπόλοιπη Ευρώπη βρισκόταν στο έλεος του φασισμού, ο Φελίνι κατάφερε να μην στρατευθεί, εξακολουθώντας να γράφει στο χιουμοριστικό περιοδικό, προφανώς εκδηλώνοντας μια πολιτική απάθεια. Μια αδιαφορία που ακόμη και από βιογράφους του χαρακτηρίζεται έως και ξεδιάντροπη.
Τρία χρόνια αργότερα, 1942, γνωρίζετε με την ηθοποιό Τζουλιέτα Μασίνα και στις 30 Οκτωβρίου του επόμενου έτους παντρεύονται. Αυτή ήταν η έναρξη μιας από τις περισσότερο δημιουργικές συνεργασίες του κινηματογράφου. Ωστόσο οι προσπάθειές τους να αποκτήσουν παιδί είχαν όλες τραγικό τέλος. Στην πρώτη εγκυμοσύνη η Μασίνα έχασε το παιδί πέφτοντας από τις σκάλες ενώ το μωρό που γεννήθηκε τον Μάρτιο του 1945, ο μικρός Πιερφεντερίκο, κατέληξε μόλις μετά από ένα μήνα ζωής. Οι εμπειρίες αυτές, λέγεται ότι, ενέπνευσαν το ζευγάρι στη δημιουργία του φιλμ «Λα Στράντα» (1954).
Το καλοκαίρι του 1943, τα συμμαχικά στρατεύματα εισήλθαν στη Ρώμη, βάζοντας ένα τέλος στο φασιστικό καθεστώς. Ο Φελίνι την εποχή εκείνη μαζί με τον φίλο του Ντε Σέτα δημιουργούσαν καρικατούρες των στρατιωτών αντί χρημάτων. Τότε ήταν που του ζήτησε ο Ρομπέρτο Ροσελίνι να συνεργαστούν για τον έργο «Ρώμη, Ανοχύρωτη Πόλη» (1945) και ο Φελίνι δέχτηκε να αναλάβει τις κωμικές ατάκες και τους διαλόγους στο σενάριο του Άλντο Φαμπρίτζι.
Η πρώτη του ταινία ήταν τα «Φώτα του Βαριετέ» (1950), μια κωμωδία σε συν-σκηνοθεσία Αλμπέρτο Λατουάντα, υπήρξε μια τεράστια οικονομική αποτυχία. Δεν χρεοκόπησε μόνο η εταιρεία παραγωγής αλλά οι δύο σκηνοθέτες πλήρωναν χρέη πάνω από 10 χρόνια! Ακολούθησε η ατομική δουλειά του με τίτλο «Η Λευκή Sheik» (1952), ένα φιλμ που είχε παρουσιάσει ο Αντονιόνι το 1949, το σενάριο του οποίου ανασκευάστηκε από τον ίδιο τον σκηνοθέτη σε συνεργασία με τον Πινέλι και τον Ένιο Φλαϊάνο. Η στιγμή αυτή μπορεί να θεωρηθεί ιστορική μια και ο Φελίνι συναντιέται με τον Νίνο Ρότα. Η συνεργασία τους συνεχίστηκε με τεράστια επιτυχία μέχρι το θάνατο του συνθέτη, 1980, στην «Πόλη των Γυναικών».
Όταν τη δεκαετία του ΄60 ο Φελίνι αποφάσισε να δουλέψει με βάση του έργο του Καρλ Γιουνγκ, με την επίβλεψη του ψυχαναλυτή Ερνστ Μπέρναρντ το αποτέλεσμα ήταν εκπληκτικό. Φιλμς όπως το «Οκτώμισι» (1963), «Η Ιουλιέτα των πνευμάτων» (1965), «Σατυρικόν» (1969), «Καζανόβα» (1976) και «Η πόλη των γυναικών» (1980), μπορούμε να πούμε ότι δημιούργησαν ένα ξεχωριστό κεφάλαιο στην κινηματογραφική ιστορία. Επίσης εκτός από το Οκτώμισι τρία ακόμη έργα του, «Λα στράντα» (1954), «Οι νύχτες της Καμπίρια» (1957), «Ντόλτσε Βίτα», «Άμαρκορντ» (1973) του χάρισαν συνολικά τέσσερα Όσκαρ –ένας αριθμός ιδιαίτερα μεγάλος για Ευρωπαίο σκηνοθέτη. Εκτός από τα παραπάνω Όσκαρ (και ένα ακόμη για τη συνολική προσφορά του) απέσπασε επίσης δύο Ασημένια Λιοντάρια, το μεγάλο βραβείο του Διεθνούς Φεστιβάλ Μόσχας αλλά και το Ιαπωνικό Βραβείο (Praemium Imperiale) που θεωρείται ισοδύναμο με Νόμπελ και καλύπτει τους κλάδους Ζωγραφικής, Γλυπτικής, Αρχιτεκτονικής, Μουσικής, Θεάτρου ή και Κινηματογράφου.
Η τελευταία σκηνοθετική δουλειά του ήταν το φιλμ «Η Συνέντευξη» (1987). Έξι χρόνια αργότερα πέθανε στη Ρώμη από καρδιακό επεισόδιο στις 31 Οκτωβρίου, μία μόλις ημέρα μετά τον εορτασμό των 50 χρόνων γάμου με την αγαπημένη του Τζουλιέτα Μασίνα. Εκείνη τον ακολούθησε λίγο αργότερα, λόγω καρκίνου στον λάρυγγα. Είναι θαμμένοι μαζί με το τον μικρό Πιερφεντερίκο, στο νεκροταφείο της γενέτειράς του, Ρίμινι, σε ένα μνήμα φιλοτεχνημένο από τον Αρνάλντο Πομόντο, που παριστά την πλώρη ενός πλοίου στο νερό.
Ο Φελίνι υπήρξε μια πολύπλευρη καλλιτεχνική προσωπικότητα, ένα ιδιαίτερο ταλέντο στο χώρο της κωμικογραφίας και του κινηματογράφου. Το προσωπικό του ύφος, ταυτόχρονα κωμικό και τραγικό, αποπνέει έναν αέρα τσίρκο. Ο ίδιος μάλιστα δήλωνε ότι λάτρευε τους κλόουν ενώ δεν είναι τυχαίο ότι η αγαπημένη του ταινία ήταν «Το τσίρκο» του Τσάπλιν. Εξάλλου ο Φελίνι όπως φάνηκε και από τη συνεργασία του με τον Μίλο Μανάρα λάτρεψε το κόμιξ, ευρισκόμενος μόνιμα μετέωρος μεταξύ πραγματικότητας και φαντασίας, αστείου και τραγικού.
Αυτό ακριβώς το γλυκόπικρο, και συχνά βιωματικό, συναίσθημα του σκηνοθέτη κατάφερε ο Νίνο Ρότα να το μεταφράσει σε μοναδικές μελωδίες έχοντας πλήρη γνώση του προσωπικού και κινηματογραφικού του γίγνεσθαι. Για να μπορούμε εμείς να απολαμβάνουμε έργα μεταξύ φαντασίας και πραγματικότητας, που πάντα αφήνουν πίσω προβληματισμούς αλλά κι έναν ακόμη που κατά κανόνα είναι το στέκι που θα συλλογιστούμε. Γιατί το σίγουρο είναι ότι ο ύπνος έρχεται πολύ αργά μετά από μια Φελινική εμπειρία.
Πηγές και περισσότερα στοιχεία
-Βιογραφία στην Αγγλική, Wikipedia.
-Φ. Φελίνι-Ν. Ρότα, Μια ιστορική συνεργασία σκηνοθέτη - συνθέτη, Περιοδικό TAR.
-Φ. Φελίνι, Μαέστρο και στα κόμιξ, Το Βήμα, 26/20/2003.
--------------