Πωλ Γκωγκέν. Ο βαν Γκογκ ζωγραφίζοντας ηλιοτρόπια. 1888. Μουσείο Βίνσεντ βαν Γκογκ, Άμστερνταμ, Ολλανδία. Πίνακας της επίμαχης περιόδου κατά την οποία συγκατοίκησαν οι δύο ζωγράφοι στην Αρλ. Αναφέρεται μάλιστα ότι η ένταση μεταξύ τους κλιμακώθηκε καθώς ο Γκωγκέν δεν δίσταζε να δηλώνει συνεχώς πως ο βαν Γκογκ του όφειλε τα πάντα και μεταξύ άλλων και την τονική γκάμα του κίτρινου των ηλιοτροπίων του.
Τις προηγούμενες μέρες οι Γεφυρισμοί τίμησαν, κατά το δυνατόν βέβαια, τον Γιάννη Ρίτσο με την ευκαιρία της συμπλήρωσης 100 χρόνων από την πρωτομαγιάτικη γέννησή του παρουσιάζοντας και ποιήματα από τις «Παρενθέσεις» που συνοδεύτηκαν από πίνακες του Πωλ Γκωγκέν. Οι λόγοι της επιλογής αυτής αναφέρονται στο σχετικό αφιέρωμα.[1]
Εκείνο που δεν αναφέρεται εκεί είναι ότι η γνωριμία μου με τον ζωγράφο προήλθε από τον Βίνσεντ βαν Γκογκ, η αγάπη για τα έργα του οποίου είναι διάχυτη στο ιστολόγιο. Είναι άλλωστε γνωστό ότι οι δύο καλλιτέχνες συνδέθηκαν ιδιαίτερα, δουλεύοντας μαζί και συγκατοικώντας για ένα μικρό διάστημα μεταξύ Οκτωβρίου και Δεκεμβρίου 1888, όταν ο Βίνσεντ βαν Γκογκ είχε εγκατασταθεί στην Αρλ με το όνειρο να δημιουργήσει ένα χώρο εικαστικής έκφρασης στο γνωστό «κίτρινο σπίτι».
Επίσης κάτι που δεν αναφέρεται στο αφιέρωμα είναι ότι οι πίνακες του Γκωγκέν επιλέχθηκαν για έναν ακόμη λόγο: επειδή ο ζωγράφος πέθανε τις πρώτες μέρες του Μάη. Ο Πωλ Γκωγκέν ένα χρόνο μετά το θάνατο του Βίνσεντ βαν Γκογκ (1890) αποφάσισε να εγκαταλείψει τη Γαλλία αναζητώντας αβίαστους από τον «πολιτισμό», τόπους και ανθρώπους. Ζώντας δύο χρόνια στην Ταϊτή δημιούργησε πλήθος έργων έχοντας ως πηγή έμπνευσης τον πολιτισμό των Μαόρι. Από εκεί αναχώρησε «κατά δύο χρόνια γηραιότερος, νεότερος κατά είκοσι, ακόμη πιο βάρβαρος από όσο ήμουν όταν έφτασα κι εντούτοις πιο μορφωμένος», όπως έγραψε αργότερα. Σύντομα όμως επέστρεψε (1895) ζώντας με την ιθαγενή Τεχούρα και ακολούθως εγκαταστάθηκε στα νησιά του αρχιπελάγους Μαρκησία όπου πέθανε στις 8 Μαΐου 1903 σε ηλικία 55 ετών.[2]
Στο αφιέρωμά μας στον Βίνσεντ βαν Γκογκ περιγράφεται το περιστατικό που σημάδεψε τη σχέση των δύο ζωγράφων και που δεν είναι άλλο από τον ακρωτηριασμό του αυτιού του βαν Γκογκ, τα Χριστούγεννα του 1888 στο «κίτρινο σπίτι». Μέχρι τις μέρες αυτές η πράξη χαρακτηριζόταν ως αυτοτραυματισμός του ζωγράφου που οφειλόταν σε ψυχωτικό επεισόδιο με πιθανή αφορμή τις εντάσεις της συγκατοίκησης. Το δε μέλος του (αυτί) αναφερόταν ότι το ταχυδρόμησε ο ίδιος σε μια κοινή τους φίλη, την Ραχήλ.[3]
Ωστόσο τις μέρες αυτές δύο Γερμανοί ακαδημαϊκοί οι Hans Kaufmann και Rita Wildegans, μελετώντας επί μια δεκαετία την αλληλογραφία των δύο ζωγράφων διαπίστωσαν ότι η εκδοχή του αυτοτραυματισμού δεν θεμελιώνεται, αντίθετα από τη μεταξύ τους σύγκρουση έξω από ένα πορνείο οπότε ο Γκωγκέν, δεινός ξιφομάχος, έκοψε το αυτί του βαν Γκογκ. Οι ερευνητές στο βιβλίο τους με τίτλο «Στο αυτί του βαν Γκογκ: Πωλ Γκωγκέν και το Σύμφωνο της Σιωπής» αναφέρουν μάλιστα, ότι ο τελικός αποδέκτης του αυτιού ήταν η πόρνη Ραχήλ η οποία όμως, παρέλαβε το μέλος από τον ίδιο τον κάτοχό του τυλιγμένο, προφανώς, σε ύφασμα. Η άποψή τους για την πράξη του Γκωγκέν ενισχύεται και από το γεγονός ότι δεν υπάρχουν μαρτυρίες για τον αυτοτραυματισμό ενώ τα στοιχεία που υποστήριξαν αυτήν την εκδοχή, περισσότερο από έναν αιώνα, είναι αντιφατικά. Ακολούθως, σύμφωνα πάντα με τους Kaufmann και Wildegans, οι δύο φίλοι συμφώνησαν να αποκρύψουν την αλήθεια ώστε να προστατευθεί ο Γκωγκέν. [4]
Ασφαλώς για τους περισσότερους ανθρώπους θα περιμέναμε η αποκάλυψη αυτή να περάσει ως ήσσονος σημασίας. Κι όμως όχι μόνο έκανε το γύρο του κόσμου αλλά συζητήθηκε ευρέως και στο διαδίκτυο. Πράγμα που επιβεβαιώνει την άποψη ότι οι καλλιτέχνες αυτοί σημάδεψαν τη στροφή της ζωγραφικής κατά τον 20ο αιώνα. Εξάλλου τα έργα της περιόδου αυτής, και ιδιαίτερα εκείνα του βαν Γκογκ, αποτελούν δείγμα της εικαστικής του κορύφωσης.
Εκείνο όμως που κανείς δεν επεσήμανε είναι ότι εκτός από τον ακρωτηριασμό, που πράγματι είχε λάβει χώρα, υπάρχει και μια άλλη πληροφορία που δεν αμφισβητήθηκε από τους ερευνητές. Ο τελικός αποδέκτης του αυτιού ήταν μία γυναίκα. Η ίδια γυναίκα. Η ανώνυμη Ραχήλ._
Τις προηγούμενες μέρες οι Γεφυρισμοί τίμησαν, κατά το δυνατόν βέβαια, τον Γιάννη Ρίτσο με την ευκαιρία της συμπλήρωσης 100 χρόνων από την πρωτομαγιάτικη γέννησή του παρουσιάζοντας και ποιήματα από τις «Παρενθέσεις» που συνοδεύτηκαν από πίνακες του Πωλ Γκωγκέν. Οι λόγοι της επιλογής αυτής αναφέρονται στο σχετικό αφιέρωμα.[1]
Εκείνο που δεν αναφέρεται εκεί είναι ότι η γνωριμία μου με τον ζωγράφο προήλθε από τον Βίνσεντ βαν Γκογκ, η αγάπη για τα έργα του οποίου είναι διάχυτη στο ιστολόγιο. Είναι άλλωστε γνωστό ότι οι δύο καλλιτέχνες συνδέθηκαν ιδιαίτερα, δουλεύοντας μαζί και συγκατοικώντας για ένα μικρό διάστημα μεταξύ Οκτωβρίου και Δεκεμβρίου 1888, όταν ο Βίνσεντ βαν Γκογκ είχε εγκατασταθεί στην Αρλ με το όνειρο να δημιουργήσει ένα χώρο εικαστικής έκφρασης στο γνωστό «κίτρινο σπίτι».
Επίσης κάτι που δεν αναφέρεται στο αφιέρωμα είναι ότι οι πίνακες του Γκωγκέν επιλέχθηκαν για έναν ακόμη λόγο: επειδή ο ζωγράφος πέθανε τις πρώτες μέρες του Μάη. Ο Πωλ Γκωγκέν ένα χρόνο μετά το θάνατο του Βίνσεντ βαν Γκογκ (1890) αποφάσισε να εγκαταλείψει τη Γαλλία αναζητώντας αβίαστους από τον «πολιτισμό», τόπους και ανθρώπους. Ζώντας δύο χρόνια στην Ταϊτή δημιούργησε πλήθος έργων έχοντας ως πηγή έμπνευσης τον πολιτισμό των Μαόρι. Από εκεί αναχώρησε «κατά δύο χρόνια γηραιότερος, νεότερος κατά είκοσι, ακόμη πιο βάρβαρος από όσο ήμουν όταν έφτασα κι εντούτοις πιο μορφωμένος», όπως έγραψε αργότερα. Σύντομα όμως επέστρεψε (1895) ζώντας με την ιθαγενή Τεχούρα και ακολούθως εγκαταστάθηκε στα νησιά του αρχιπελάγους Μαρκησία όπου πέθανε στις 8 Μαΐου 1903 σε ηλικία 55 ετών.[2]
Στο αφιέρωμά μας στον Βίνσεντ βαν Γκογκ περιγράφεται το περιστατικό που σημάδεψε τη σχέση των δύο ζωγράφων και που δεν είναι άλλο από τον ακρωτηριασμό του αυτιού του βαν Γκογκ, τα Χριστούγεννα του 1888 στο «κίτρινο σπίτι». Μέχρι τις μέρες αυτές η πράξη χαρακτηριζόταν ως αυτοτραυματισμός του ζωγράφου που οφειλόταν σε ψυχωτικό επεισόδιο με πιθανή αφορμή τις εντάσεις της συγκατοίκησης. Το δε μέλος του (αυτί) αναφερόταν ότι το ταχυδρόμησε ο ίδιος σε μια κοινή τους φίλη, την Ραχήλ.[3]
Ωστόσο τις μέρες αυτές δύο Γερμανοί ακαδημαϊκοί οι Hans Kaufmann και Rita Wildegans, μελετώντας επί μια δεκαετία την αλληλογραφία των δύο ζωγράφων διαπίστωσαν ότι η εκδοχή του αυτοτραυματισμού δεν θεμελιώνεται, αντίθετα από τη μεταξύ τους σύγκρουση έξω από ένα πορνείο οπότε ο Γκωγκέν, δεινός ξιφομάχος, έκοψε το αυτί του βαν Γκογκ. Οι ερευνητές στο βιβλίο τους με τίτλο «Στο αυτί του βαν Γκογκ: Πωλ Γκωγκέν και το Σύμφωνο της Σιωπής» αναφέρουν μάλιστα, ότι ο τελικός αποδέκτης του αυτιού ήταν η πόρνη Ραχήλ η οποία όμως, παρέλαβε το μέλος από τον ίδιο τον κάτοχό του τυλιγμένο, προφανώς, σε ύφασμα. Η άποψή τους για την πράξη του Γκωγκέν ενισχύεται και από το γεγονός ότι δεν υπάρχουν μαρτυρίες για τον αυτοτραυματισμό ενώ τα στοιχεία που υποστήριξαν αυτήν την εκδοχή, περισσότερο από έναν αιώνα, είναι αντιφατικά. Ακολούθως, σύμφωνα πάντα με τους Kaufmann και Wildegans, οι δύο φίλοι συμφώνησαν να αποκρύψουν την αλήθεια ώστε να προστατευθεί ο Γκωγκέν. [4]
Ασφαλώς για τους περισσότερους ανθρώπους θα περιμέναμε η αποκάλυψη αυτή να περάσει ως ήσσονος σημασίας. Κι όμως όχι μόνο έκανε το γύρο του κόσμου αλλά συζητήθηκε ευρέως και στο διαδίκτυο. Πράγμα που επιβεβαιώνει την άποψη ότι οι καλλιτέχνες αυτοί σημάδεψαν τη στροφή της ζωγραφικής κατά τον 20ο αιώνα. Εξάλλου τα έργα της περιόδου αυτής, και ιδιαίτερα εκείνα του βαν Γκογκ, αποτελούν δείγμα της εικαστικής του κορύφωσης.
Εκείνο όμως που κανείς δεν επεσήμανε είναι ότι εκτός από τον ακρωτηριασμό, που πράγματι είχε λάβει χώρα, υπάρχει και μια άλλη πληροφορία που δεν αμφισβητήθηκε από τους ερευνητές. Ο τελικός αποδέκτης του αυτιού ήταν μία γυναίκα. Η ίδια γυναίκα. Η ανώνυμη Ραχήλ._
.
Βίνσεντ βαν Γκογκ. Αίθουσα χορού στην Αρλ. 1888. Μουσείο Ορσέ, Παρίσι.
.
Παρατήρηση: Για μια ακόμη φορά με εκπλήσσει η ταχύτητα της πληροφορίας στο διαδίκτυο. Πράγματι, εάν διαβάσετε τη βιογραφία του Γκωγκέν στην Wikipedia θα διαπιστώσετε ότι η εκδοχή των Hans Kaufmann και Rita Wildegans έχει συμπεριληφθεί ήδη![5]
Αναφορές
[1] Γιάννης Ρίτσος: Μεταθανάτια πρωτοπορία, Γεφυρισμοί
[2] Paul Gauguin, Biography, Olga’s Gallery
[3] Vincent van Gogh, Γεφυρισμοί
[4] Gauguin 'cut off Van Gogh's ear', BBC News
[5] Paul Gauguin, Wikipedia
Αναφορές
[1] Γιάννης Ρίτσος: Μεταθανάτια πρωτοπορία, Γεφυρισμοί
[2] Paul Gauguin, Biography, Olga’s Gallery
[3] Vincent van Gogh, Γεφυρισμοί
[4] Gauguin 'cut off Van Gogh's ear', BBC News
[5] Paul Gauguin, Wikipedia
..
