Αυλαία, ασύστατοι! Αιμορραγούν ως και οι πέτρες, σ’ αυτόν τον άνυδρο καιρό! ΑΥΛΑΙΑ (Γ. Μπλάνας, Στασιωτικό 53o)

16/1/10

Αϊτή: Μια άλλη όψη


.
Η τραγωδία στην Αίτή δεν περιγράφεται. Όπως άλλωστε και ολόκληρη η ιστορία του «κράτους των σκλάβων». Τις μέρες αυτά τα περισσότερα ιστολόγια ασχολούνται με το θέμα προβάλλοντας τις εξελίξεις και τις απόψεις τους. Όλοι έχουμε μείνει άφωνοι με την καταστροφή και πολλοί από εμάς με την αμνησία μας. Αλήθεια πόσοι άραγε να είχαμε ξεχάσει την ύπαρξη αυτού του κράτους και πόσοι περισσότεροι την ιστορία και τα πάθη των Αϊτινών;

Τραγική και η ευκαιρία, λοιπόν, για να θυμηθούμε. Αρχικά θα προτείνουμε την ανάγνωση του, αναδημοσιευμένου από τον Γιώργο, άρθρου του Ριζοσπάστη και εκείνου που προτείνει ο Δημήτρης από την Αυγή. Το πρώτο παρουσιάζει αναλυτικότατα, ιστορικά, επιδημιολογικά και πολιτιστικά στοιχεία της χώρας ρίχνοντας τα βέλη για την φτώχεια που μαστίζει την Αϊτή εκεί ακριβώς που πρέπει. Το δεύτερο, συνοπτικότερο, αν και θέτει σοβαρούς προβληματισμούς δεν μπορούμε να μη σημειώσουμε ότι μας εντυπωσίασε με τον τίτλο του, ο οποίος, κατά τη γνώμη μας, καλλιεργεί τη λήθη παρά την αντίσταση: συζήτηση στη συζήτηση χανόμαστε στο δάσος. Και για να κλείσουμε με τους τίτλους ας καταθέσουμε και την εντύπωση που μας προκάλεσε εκείνος του άρθρου στον Ριζοσπάστη: εξαιρετικά «ποιητικός» θα λέγαμε. Με ρεαλισμό όμως. Τόσον όσο χαρακτηρίζει τους Αϊτινούς λογοτέχνες.

Αυτό είναι και το (επίκαιρο) θέμα μας σήμερα. Οι ποιητές και οι άνθρωποι του λόγου, γενικότερα, με καταγωγή από την πολύπαθη Αϊτή. Εντυπωσιάζει πραγματικά όχι μόνο το πλήθος τους αλλά και το συγγραφικό μέγεθός τους. Δεκάδες Αϊτινοί, κατά κανόνα μετανάστες, έχουν προσφέρει στην ποίηση και τη λογοτεχνία σπουδαία έργα. Δυστυχώς ούτε στη βιβλιοθήκη μας ούτε στο διαδίκτυο κατέστη δυνατόν να βρούμε μεταφρασμένο κάποιο απόσπασμα από Αϊτινό διανοούμενο. Έτσι επιλέξαμε να σας παρουσιάσουμε τα βιογραφικά στοιχεία και την εργογραφία τριών σπουδαίων ανθρώπων του πνεύματος που γεννήθηκαν στην Αϊτή και σήμερα χαίρουν παγκόσμιας αναγνώρισης, μέσα από μακριές λίστες ποιητών, πεζογράφων, ζωγράφων και μουσικών.

Edris Saint-Amand

© Jean-François Chalut / CIDIHCA, vers 1992
.

Συγγραφέας το έργο του οποίου χαρακτηρίζεται από το σύνολο σχεδόν των Αϊτινών λογοτεχνών ως παρακαταθήκη για τη χώρα τους. Τα βιογραφικά στοιχεία του που διατίθενται στο διαδίκτυο είναι λίγα έως ελάχιστα. Ο Saint-Amand γεννήθηκε στις 26 Μαρτίου 1918 στη Γκονέβ και πέθανε στις 9 Φεβρουαρίου 2008. Ολοκλήρωσε τη βασική εκπαίδευση στο Γυμνάσιο «Saint-Louis Gonzaque» του Πορτ-ο-Πρενς και συνέχισε σπουδές για δύο χρόνια στη Σχολή Εφαρμοσμένων Επιστημών.

Το 1949 μετανάστευσε στη Γαλλία όπου αποφοίτησε από τη Σχολή Υψηλών Διεθνών Σπουδών και το 1958 διορίστηκε καθηγητής στο Αϊτής Ινστιτούτο Διεθνών Σπουδών της χώρας του. Ήταν παντρεμένος Alice Malvoisin, καθηγήτρια Φυσικής και Χημείας, μητέρα των παιδιών του.

Σύμφωνα με το επικήδειο άρθρο του Jean Métellus, o Edris Saint-Amand υπήρξε ένας ιδιαίτερα διακριτικός και σοβαρός άνθρωπος, μια αποθήκη και ένας πρεσβευτής της Αϊτινής κουλτούρας. Οραματιστής και ρεαλιστής έτυχε αναγνώρισης από όλους του συμπατριώτες του, και όχι μόνο, λογοτέχνες. Με την εξαιρετική του πένα αποτύπωσε την κραυγή των Αϊτινών για την αποτίναξη κάθε ζυγού. Ειδικά στο πλέον γνωστό έργο του με τίτλο «Bon Dieu rit» (ο Θεός γελάει), 1952, περιγράφει το «αδύνατο» της διαβίωσης των στερημένων Αϊτινών αγροτών που ζούσαν σε απερίγραπτες συνθήκες καλλιεργώντας ζαχαροκάλαμα. Εκεί περιγράφει με τον καλύτερο και ρεαλιστικότερο τρόπο την συνεχή υποβάθμιση του αγροτικού πληθυσμού που τον καταδιώκει ένας πεινασμένος «προεδρικός σκύλος» ο οποίος στοιχειώνει κυριολεκτικά την ύπαιθρο.

Ο Edris Saint-Amand πολυβραβεύθηκε για το σύνολο του έργου του, διεθνώς. Ένα έργο που μπορεί να συνδυάσει τον ρεαλισμό με τη διακριτικότητα και το φως με τον αισθησιασμό.

René Depestre

.

© UNESCO

.
Ποιητής και κομμουνιστής. Γεννήθηκε στις 29 Αυγούστου 1926, στην Αϊτινή πόλη Ζακμέλ που πολύ συχνά αναφέρει στην ποίηση και στα διηγήματά του και ειδικότερα στο έργο του με τίτλο «Hadriana In All My Dreams» (1988). Το 1936 έχασε τον πατέρα του και μετακινήθηκαν με τη μητέρα του, τους δύο αδελφούς του και τις δύο αδελφές του στο σπίτι της γιαγιάς. Ολοκληρώνοντας τη βασική εκπαίδευση σε ρωμαιοκαθολικό σχολείο συνέχισε στο κολέγιο Petion του Πορτ-ο-Πρενς (1940-1944). Η πρώτη ποιητική συλλογή του με τίτλο «Étincelles» (σπινθήρες), με εμφανείς τις επιρροές από τον Alejo Carpentier, εκδόθηκε το 1945 με πρόλογο του Edris Saint-Amand. Την περίοδο 1945-1946 εκδόθηκε από τον ίδιο και τους φίλους Baker, Alexis και Gerald Bloncourt ένα εβδομαδιαίο περιοδικό (Hive) ώστε να «βοηθήσουν τους Αϊτινούς να κατανοήσουν την ικανότητά τους να ανανεώσουν τα ιστορικά θεμέλια της ταυτότητάς τους». Το περιοδικό κατασχέθηκε από την κυβέρνηση όταν κυκλοφόρησε το τεύχος προς τιμήν του Αντρέ Μπρετόν (1946). Τότε ο Depestre συναντήθηκε με πολλούς πνευματικούς ανθρώπους από την Αϊτή, συμπεριλαμβανόμενων των Jean Price-Mars, Léon Laleau και René Bélance. Ο Bélance μάλιστα προλόγισε και τη δεύτερη ποιητική συλλογή του. Επαφές όμως είχε και με διεθνείς προσωπικότητες ενώ δραστηριοποιήθηκε εντός των φοιτητικών κινημάτων που τον Ιανουάριο του 1946 οδήγησαν στην ανατροπή του προέδρου Élie Lescot. Όταν ο στρατός ανέλαβε την εξουσία ο ποιητής συνελήφθη, φυλακίστηκε και αργότερα αυτοεξορίσθηκε στη Γαλλία συνεχίζοντας σπουδές στη Σορβόνη, όπου ήρθε σε επαφή με τους σουρεαλιστές.

Σύντομα όμως απελάθηκε και από τη Γαλλία (1952) αφού δραστηριοποιήθηκε έντονα κατά της γαλλικής αποικιοκρατίας. Στη φάση αυτή επισκέφθηκε την Κούβα προσκεκλημένος του συγγραφέα Nicolás Guillén αλλά ο δικτάτορας Μπατίστα δεν του επέτρεψε την παραμονή. Έχοντας απαγορευτικό εισόδου σε Γαλλία και Ιταλία άρχισε να μετακινείται σε άλλες χώρες όπως Αυστρία Χιλή, Αργεντινή και Βραζιλία. Μάλιστα στη Χιλή παρέμεινε ένα μεγάλο διάστημα οργανώνοντας με τον Πάμπλο Νερούδα και τον Χόρχε Αρμάντο ένα ινστιτούτο πολιτισμού (Continental Congress of Culture). Το 1956 επιστρέφει στη Γαλλία όπου συναναστρέφεται με άλλους Αϊτινούς εξόριστους διανοούμενους, σουρεαλιστές και καλλιτέχνες ενώ ενισχύει την οργάνωση του 1ου Παναφρικανικού Συνέδριου. Αμέσως μετά (1956-1957) επιστρέφει στην Αϊτή καλώντας τους συμπατριώτες του να αντισταθούν στο καθεστώς Ντιβαλιέ με αποτέλεσμα να τεθεί κατ΄ οίκον περιορισμό. Τελικά το 1959 ο Τσε Γκεβάρα τον καλεί στην Κούβα όπου βοηθά στην κυβερνητική διαχείριση της απελευθερωμένης χώρας από διάφορα πόστα ( Υπουργείο Εξωτερικών, Διεθνείς σχέσεις, Εθνικό Συμβούλιο Πολιτισμού, Ράδιο Αβάνα-Κούβα Επιτροπή για την προετοιμασία του Πολιτιστικού Συνεδρίου στην Αβάνα, κ.ά). Από αυτές τις θέσεις ο Depestre ταξίδεψε σε ΕΣΣΔ, Κίνα, Βιετνάμ ενώ έλαβε μέρος στο 1ο Παναφρικανικό Πολιτιστικό Φεστιβάλ (Αλγέρι, 1969), όπου συναντήθηκε με τον συγγραφέα Henri Lopes, από το Κονγκό με τον οποίο συνεργάσθηκε και αργότερα στην Ουνέσκο.

Παράλληλα όμως με τις πολιτικές του δραστηριότητες ο Depestre συνέχιζε να γράφει, ειδικότερα ποίηση. Η γνωστότερη συλλογή του με τίτλο «Un arc-en-ciel pour l'Occident» (Ουράνιο τόξο της χριστιανικής Δύσης, 1967) αποτελεί ένα μείγμα πολιτικής, ερωτισμού, και βουντού (παραδοσιακή θρησκεία των Αϊτινών που εισήχθη ως επίσημη παράλληλα με τον καθολικισμό από τον Πρόεδρο Αριστίντ). Όπως αναφέρεται από το 1971 ο ποιητής παραγκωνίσθηκε από τον Φιντέλ Κάστρο και δύο χρόνια αργότερα άρχισε να προβληματίζεται για την εξέλιξη της Κουβανικής Επανάστασης. Όπως και να ΄χει το 1978 φεύγει από την Κούβα και επιστρέφοντας στο Παρίσι ξεκινά να εργάζεται για την Ουνέσκο. Την επόμενη χρονιά δημοσιεύει το πρώτο του μυθιστόρημα με τίτλο «Le Mat de Cocagne» και το 1982 το δεύτερο «Alléluia pour une femme-jardin» με το οποίο αποσπά το βραβείο Goncourt.

Από το 1986 έχει αποσυρθεί στην γαλλική Οντ γράφοντας, δημοσιεύοντας και αποσπώντας συνεχώς βραβεία από διάφορες χώρες, τα περισσότερα για το «Hadriana in All My Dreams», έχοντας στο επίκεντρο του ενδιαφέροντός του πάντα την αγαπημένη πλην εξαθλιωμένη πατρίδα του. Αξιοπρόσεκτα είναι επίσης και τα δοκίμια του στα οποία πραγματεύεται τα κινήματα και τις επαναστάσεις στις οποίες είχε ενεγό ρόλο, εκφράζοντας και τους σχετικούς προβληματισμούς του.

Αρνούμενος να προσδιορίσει τον εαυτό του ως εξόριστος ο Depestre προτιμά να αυτοπεριγράφεται ως «άνθρωπος-banian», παραπέμποντας, πιθανόν, στο ιερό δέντρο των Ινδών, και ένα από δύο ψηλότερα του κόσμου, που απλώνει γερά και επιφανειακά τις ρίζες του και άλλες φορές ως «géo-libertin». Σήμερα ζει με την Κουβανή, δεύτερη, σύζυγό του, σε ένα χωριουδάκι της Οντ, περιποιούμενος κάθε πρωί τα αμπέλια του, όπως έκανε στα παιδικά του χρόνια στο σπίτι της γιαγιάς ατενίζοντας τον κόλπο της Ζακμέλ.

Ο ποιητής είναι θείος της Μίκαελ Ζαν, σημερινής Γενικής Κυβερνήτη του Καναδά.

Jean Métellus

© Jean Métellus

.
Γιατρός, ποιητής, μυθιστοριογράφος, θεατρικός συγγραφέας και δοκιμιογράφος. Γεννήθηκε το 1937 στην Ζακμελ της Αϊτής και εργάσθηκε αρχικά ως δάσκαλος. Το 1959, κατά τη διάρκεια της δικτατορίας Ντιβαλιέ, μετανάστευσε στη Γαλλία, όπου σπούδασε ιατρική και άρχισε να γράφει. Έχει ειδικευθεί στη Νευρολογία και ειδικότερα στις διαταραχές της έκφρασης, εστιάζοντας στη δυσλεξία.

Γράφοντας, κυρίως στη γαλλική, έχει τιμηθεί για το μεταφρασμένο σε αρκετές γλώσσες έργο του με πολλά βραβεία. Στο κέντρο της έκφρασής του βρίσκεται πάντα η Αϊτή την οποία χαρακτηρίζει ως «αξιολύπητο έθνος». Το πολυάριθμο ποιητικό έργο του χαρακτηρίζεται από προσήλωση στην παράδοση, χωρίς «μουσικά» στοιχεία, ικανό όμως να συνταράξει τον αναγνώστη. Οι γνωστότερες συλλογές του είναι «Au pipirite chantant» (1970), «Voyance» (1984) και «La Peau et autres poèmes» (2006). Πέρα από την ποίηση, τα μυθιστορήματα και τα θεατρικά έργα του έχουν ιδιαίτερη αξία τα δοκίμιά του (και ιατρικά) με κορυφαίο το «Haïti, une nation pathétique» όπου περιγράφει το δράμα της πατρίδας του.

Εξάλλου ο Jean Métellus δραστηριοποιείται έντονα σε ό,τι αφορά στους καταπιεσμένους της γης, ενώ είναι ενεργό μέλος της οργάνωσης «Black Slaves' Association». Το blog που διατηρεί μέχρι αυτή τη στιγμή έχει «παγώσει» στις 6 Ιανουαρίου 2010. Από εκεί και η προφητική φωτογραφία.

Πηγές
- Edris Saint-Amand, Wikipedia
- Edris Saint-Amand: Une voix discrète mais inoubliable, Le Blog de Jean Métellus
- Bon Dieu rit, par Edriss Saint-Amand, Etudes haïtiennes, ychemla.net
-Edris Saint-Amand, Le rayonnement d'Haïti
-René Depestre, Wikipedia
- Jean Métellus, Come to taste the Vendanges Poétiques 2005, Ambassade de France en Irlande
- Jean Métellus, Wikipedia
-Ζαν - Μπερτράν Αριστίντ, Zombie, Εξάντας, ΕΡΤ
-Μικαέλ Ζαν: Η Αϊτινή μετανάστρια που κυβερνά τον Καναδά, ΕΘΝΟΣonline

- Ζωγράφοι: Βasic list of Ηaitian painters
- Ποιητές: Haitian poets
- Λογοτέχνες: Haitian novelists
- Μουσικοί: Haitian musicians

-Φυτικά ρεκόρ, Valentine: Floral creation
-Banyan ρίζες ενός δέντρου, Mongabay.com Banyan Tree του Μαχάτμα Γκάντι, indiavideo.org
- Jacmel, Wikipedia