ΣΗΜΕΡΑ ΓΡΑΦΕΙ Ο ΒΑΚΧΟΣ
Πριν ακριβώς από 80 χρόνια, στον αστερισμό του Λέοντα (ζώδιο και πράγμα!) γεννήθηκε μέσα στη σκληρή Νέα Υόρκη, ο Στάνλεϊ, ο γιος του Εβραίο-αυστριακού γιατρού J.L. Kubrick. Από μικρός ήξερε τι ήθελε να κάνει. Ο Στάνλεϊ δεν έμαθε πολλά γράμματα (ίσα-ίσα το Λύκειο) όμως είχε μάτι: οι γωνίες και τα καδράρισματά του διδάσκονται ακόμα στα Πανεπιστήμια και στις Ακαδημίες. Από μικρός στη φωτογραφία ήξερε ότι αυτά τα ιδρύματα δεν θα του μάθαιναν ποτέ πως να λύνει πρακτικά προβλήματα. Μέχρι και την εποχή της ταινίας του The Killing-Το Χρήμα της οργής δεν συνήθιζε να διαβάζει πολλή λογοτεχνία, όμως η συνέχεια ήταν απρόβλεπτη: ρουφούσε το ένα βιβλίο μετά το άλλο χωρίς να μιλά πολύ για αυτά. Είχε πάθει κι είχε μάθει: και οι τοίχοι είχαν αυτιά!
Απ' τον Πυγχμάχο στον Πίτερ Σέλερς
Ακόμα κοιτάζω το πρώτο του ντοκιμαντέρ, Day of the Fight, και αναρωτιέμαι γιατί μετά από 60 χρόνια, πολλοί κινηματογραφιστές δεν μπορούν να γυρίσουν ούτε ένα αξιοπρεπές πλάνο σαν κι αυτά του τότε πιτσιρικά Στάνλεϊ. Ύστερα, σε πολύ γρήγορο χρονικό διάστημα, έδειξε τι μπορούσε να κάνει με το Paths of Glory. Από το να στήνει άρτιους χαρακτήρες μέχρι να καινοτομεί με υποκειμενικά trackings χωρίς steadicam (όλο στη πλάτη) μέσα σε χαρακώματα, ολοκληρώνοντάς τα μάλιστα (ως μέσα) εκφραστικά στο Dr Strangelove-Πεντάγωνο καλεί Μόσχα (π.χ. μάχη αεροδρομίου). Επίσης στον Σπάρτακο μάς απέδειξε το πόσο καλός διαχειριστής ψώνιων και υψηλών προϋπολογισμών μπορούσε να γίνει. Η Λολίτα τον εκτόξευσε και ο Dr Merkwürdigliebe τον καθιέρωσε.
Οδύσσεια...
Τελειομανής, αργός και ακριβής αλλά πολύ αποδοτικός. Τον απογοήτευαν οι παραγωγοί αλλά ήταν έτοιμος να υπερασπίσει μέχρι τέλους το όραμά του. Δουλευταράς κι απλός: δεν θα ξεχάσω ποτέ την ιστορία ενός εκ των υπεύθυνων στα ειδικά εφέ (Οδύσσεια 2001) που ψάχνοντας στα στούντιο τον Κιούμπρικ, για να συνομιλήσουν περί της πρόσληψης του, συνάντησε έναν τύπο που ενώ με το ένα χέρι έτρωγε λουκάνικο και με τ΄ άλλο έβαφε τα σκηνικά, τον ρώτησε που είναι ο κύριος Κιούμπρικ∙ και τότε ο μπογιατζής του απάντησε: «Εγώ είμαι αυτός που ψάχνεις»! Σίγουρα αυτό που κάνει κλασική μια ταινία είναι οι ιδέες της αλλά η Οδύσσεια έγινε ακόμα μεγαλύτερη με την άφταστη φωτογραφία, την προσεκτική, σχεδόν αριστοτεχνική, χρήση ευρυγώνιων φακών και το λεπτομερές modelling και matte painting της. Ο HAL και το περιστρεφόμενο στούντιο με τις πολλαπλές κάμερες (κάτι σαν Big Brother) άφησαν απλά εποχή!
Στο φως...
Στο Κουρδιστό πορτοκάλι ο Malcolm McDowell επιβεβαίωσε αυτό που υπονόησε ο Στάνλεϊ το 2001: ότι και στο διάστημα να φτάσει το κωλοείδος μας πάλι χειρότερο κι απ΄ τον πίθηκο θα είναι. O Tosio Matsumoto, τα χρώματα του πορτοκαλιού (ήλιου;) και τα βαμμένα πρόσωπα έδωσαν άλλη νοηματική διάσταση στη ταινία. Τότε δεν είχε πολλά λεφτά (μόλις 2 εκ. δολάρια) αλλά πάλι έβρισκε καινοτόμους τρόπους για να εκφραστεί πετώντας τη κάμερα στο κενό ή κρατώντας ο ίδιος τη Super του στα κόντρα μπλονζέ (contre-plongee).
Χωρίς φως...
Το χαρτόμουτρο του Μπάρι Λίντον χρειαζόταν κεριά. Πολλά κεριά. Αλλά η μηχανή θα τα έγραφε; Μα και βέβαια γιατί ο Στάνλεϊ ζητά και παίρνει μια αστρονομική Zeiss με τεράστιο διάφραγμα. Α! ρε! αυτή η ΝΑΣΑ, και τι δεν έχει κάνει για τον Στάνλεϊ! Μήπως θα έπρεπε να ρωτήσω και για το αντίθετο;
Με λάμψη...
Η συνέχεια είναι αντάξια μιας ιδιοφυίας. Μαθαίνει να μεταμορφώνει απλές νουβέλες τρόμου σε ταινίες σύμβολα (Λάμψη): το ξενοδοχείο χτισμένο πάνω σε Ινδιάνικο τάφο και η κατακρεούργηση του Νέγρου αποκαλύπτουν τη παράνοια του κατακτητή και την αέναη καταπιεστική-καταστροφική παρουσία του μέσα από μια και μόνο φωτογραφία. Το πιτσιρίκι είναι το αφηγηματικό του άλλοθι/έξοδος και η τότε πρωτοκατασκευασμένη steadicam γίνεται πινέλο στα χέρια του Κιούμπρικ. Βέβαια δεν λησμονεί ποτέ τη μικρή του Σούπερ που κυλιόμενος, σαν απλός κάμεραμαν, στο πάτωμα της κουζίνας δείχνει από άλλη οπτική γωνία τη τρέλα του ταλαντούχου Τζακ.
Οι επόμενες δουλειές του, Μέταλ Τζάκετ και Eyes Wide Shut -Μάτια ερμητικά κλειστά, είναι αληθινά masterpieces. Αυτή η άνεση του Στάνλεϊ να αλλάζει με τέτοια απαράμιλλη δεξιοτεχνία τόσα πολλά κινηματογραφικά είδη (φαντασία, κωμωδία, εποχής, τρόμου) έχει ήδη χαραχθεί στην ιστορία του παγκόσμιου κινηματογράφου. Αυτό όμως που θα μείνει ως αισθητική εμπειρία, ως ένα πραγματικό δίωρο κινηματογραφικό βίωμα θα είναι ο ξεχωριστοί κόσμοι που δημιούργησε για μας.
Πριν ακριβώς από 80 χρόνια, στον αστερισμό του Λέοντα (ζώδιο και πράγμα!) γεννήθηκε μέσα στη σκληρή Νέα Υόρκη, ο Στάνλεϊ, ο γιος του Εβραίο-αυστριακού γιατρού J.L. Kubrick. Από μικρός ήξερε τι ήθελε να κάνει. Ο Στάνλεϊ δεν έμαθε πολλά γράμματα (ίσα-ίσα το Λύκειο) όμως είχε μάτι: οι γωνίες και τα καδράρισματά του διδάσκονται ακόμα στα Πανεπιστήμια και στις Ακαδημίες. Από μικρός στη φωτογραφία ήξερε ότι αυτά τα ιδρύματα δεν θα του μάθαιναν ποτέ πως να λύνει πρακτικά προβλήματα. Μέχρι και την εποχή της ταινίας του The Killing-Το Χρήμα της οργής δεν συνήθιζε να διαβάζει πολλή λογοτεχνία, όμως η συνέχεια ήταν απρόβλεπτη: ρουφούσε το ένα βιβλίο μετά το άλλο χωρίς να μιλά πολύ για αυτά. Είχε πάθει κι είχε μάθει: και οι τοίχοι είχαν αυτιά!
Απ' τον Πυγχμάχο στον Πίτερ Σέλερς
Ακόμα κοιτάζω το πρώτο του ντοκιμαντέρ, Day of the Fight, και αναρωτιέμαι γιατί μετά από 60 χρόνια, πολλοί κινηματογραφιστές δεν μπορούν να γυρίσουν ούτε ένα αξιοπρεπές πλάνο σαν κι αυτά του τότε πιτσιρικά Στάνλεϊ. Ύστερα, σε πολύ γρήγορο χρονικό διάστημα, έδειξε τι μπορούσε να κάνει με το Paths of Glory. Από το να στήνει άρτιους χαρακτήρες μέχρι να καινοτομεί με υποκειμενικά trackings χωρίς steadicam (όλο στη πλάτη) μέσα σε χαρακώματα, ολοκληρώνοντάς τα μάλιστα (ως μέσα) εκφραστικά στο Dr Strangelove-Πεντάγωνο καλεί Μόσχα (π.χ. μάχη αεροδρομίου). Επίσης στον Σπάρτακο μάς απέδειξε το πόσο καλός διαχειριστής ψώνιων και υψηλών προϋπολογισμών μπορούσε να γίνει. Η Λολίτα τον εκτόξευσε και ο Dr Merkwürdigliebe τον καθιέρωσε.
Οδύσσεια...
Τελειομανής, αργός και ακριβής αλλά πολύ αποδοτικός. Τον απογοήτευαν οι παραγωγοί αλλά ήταν έτοιμος να υπερασπίσει μέχρι τέλους το όραμά του. Δουλευταράς κι απλός: δεν θα ξεχάσω ποτέ την ιστορία ενός εκ των υπεύθυνων στα ειδικά εφέ (Οδύσσεια 2001) που ψάχνοντας στα στούντιο τον Κιούμπρικ, για να συνομιλήσουν περί της πρόσληψης του, συνάντησε έναν τύπο που ενώ με το ένα χέρι έτρωγε λουκάνικο και με τ΄ άλλο έβαφε τα σκηνικά, τον ρώτησε που είναι ο κύριος Κιούμπρικ∙ και τότε ο μπογιατζής του απάντησε: «Εγώ είμαι αυτός που ψάχνεις»! Σίγουρα αυτό που κάνει κλασική μια ταινία είναι οι ιδέες της αλλά η Οδύσσεια έγινε ακόμα μεγαλύτερη με την άφταστη φωτογραφία, την προσεκτική, σχεδόν αριστοτεχνική, χρήση ευρυγώνιων φακών και το λεπτομερές modelling και matte painting της. Ο HAL και το περιστρεφόμενο στούντιο με τις πολλαπλές κάμερες (κάτι σαν Big Brother) άφησαν απλά εποχή!
Στο φως...
Στο Κουρδιστό πορτοκάλι ο Malcolm McDowell επιβεβαίωσε αυτό που υπονόησε ο Στάνλεϊ το 2001: ότι και στο διάστημα να φτάσει το κωλοείδος μας πάλι χειρότερο κι απ΄ τον πίθηκο θα είναι. O Tosio Matsumoto, τα χρώματα του πορτοκαλιού (ήλιου;) και τα βαμμένα πρόσωπα έδωσαν άλλη νοηματική διάσταση στη ταινία. Τότε δεν είχε πολλά λεφτά (μόλις 2 εκ. δολάρια) αλλά πάλι έβρισκε καινοτόμους τρόπους για να εκφραστεί πετώντας τη κάμερα στο κενό ή κρατώντας ο ίδιος τη Super του στα κόντρα μπλονζέ (contre-plongee).
Χωρίς φως...
Το χαρτόμουτρο του Μπάρι Λίντον χρειαζόταν κεριά. Πολλά κεριά. Αλλά η μηχανή θα τα έγραφε; Μα και βέβαια γιατί ο Στάνλεϊ ζητά και παίρνει μια αστρονομική Zeiss με τεράστιο διάφραγμα. Α! ρε! αυτή η ΝΑΣΑ, και τι δεν έχει κάνει για τον Στάνλεϊ! Μήπως θα έπρεπε να ρωτήσω και για το αντίθετο;
Με λάμψη...
Η συνέχεια είναι αντάξια μιας ιδιοφυίας. Μαθαίνει να μεταμορφώνει απλές νουβέλες τρόμου σε ταινίες σύμβολα (Λάμψη): το ξενοδοχείο χτισμένο πάνω σε Ινδιάνικο τάφο και η κατακρεούργηση του Νέγρου αποκαλύπτουν τη παράνοια του κατακτητή και την αέναη καταπιεστική-καταστροφική παρουσία του μέσα από μια και μόνο φωτογραφία. Το πιτσιρίκι είναι το αφηγηματικό του άλλοθι/έξοδος και η τότε πρωτοκατασκευασμένη steadicam γίνεται πινέλο στα χέρια του Κιούμπρικ. Βέβαια δεν λησμονεί ποτέ τη μικρή του Σούπερ που κυλιόμενος, σαν απλός κάμεραμαν, στο πάτωμα της κουζίνας δείχνει από άλλη οπτική γωνία τη τρέλα του ταλαντούχου Τζακ.
Οι επόμενες δουλειές του, Μέταλ Τζάκετ και Eyes Wide Shut -Μάτια ερμητικά κλειστά, είναι αληθινά masterpieces. Αυτή η άνεση του Στάνλεϊ να αλλάζει με τέτοια απαράμιλλη δεξιοτεχνία τόσα πολλά κινηματογραφικά είδη (φαντασία, κωμωδία, εποχής, τρόμου) έχει ήδη χαραχθεί στην ιστορία του παγκόσμιου κινηματογράφου. Αυτό όμως που θα μείνει ως αισθητική εμπειρία, ως ένα πραγματικό δίωρο κινηματογραφικό βίωμα θα είναι ο ξεχωριστοί κόσμοι που δημιούργησε για μας.
Σ΄ ευχαριστούμε, Στάνλεϊ!
Κι εγώ ευχαριστώ τον Βάκχο που με τίμησε με το άρθρο του. Ο Στάνλεϊ Κιούμπρικ είνα ένας σκηνοθέτης που αγαπώ πολύ. Το παραπάνω απόσπασμα είναι από τη Λάμψη. Μια ταινία που την βλέπω κατά καιρούς και η τοποθέτησή μου είναι κάθε φορά διαφορετική. Άλλωστε πρωταγωνιστεί και ο Τζακ Νίκολσον… Από αυτή λοιπόν την ταινία δείτε τη σκηνή του Λαβύρινθου που με εντυπωσιάζει πάντα σαν να μην την έχω ξαναδεί. Μια σκηνή με χιόνι και αγωνία.. πολύ χιόνι και πολλή αγωνία.